Prynu busnes sy'n bodoli eisoes

2. Manteision ac anfanteision prynu busnes sy'n bodoli eisoes

Os aiff popeth yn iawn, gall fod nifer o resymau da i egluro pam y gallai prynu busnes sy'n bodoli eisoes wneud synnwyr busnes da. Er hynny, cofiwch y byddwch yn mabwysiadu etifeddiaeth perchennog blaenorol y busnes, a bydd angen i chi fod yn ymwybodol o bob agwedd ar y busnes rydych ar fin ei brynu.

Manteision

• bydd rhywfaint o'r gwaith paratoi i roi'r busnes ar ei draed ac yn weithredol eisoes wedi'i wneud
• gall fod yn haws i sicrhau cyllid gan y bydd gan y busnes hanes amlwg
• bydd marchnad ar gyfer y cynnyrch neu'r gwasanaeth eisoes wedi'i phrofi
• mae'n bosibl y bydd gan y busnes gwsmeriaid sefydledig, incwm dibynadwy, enw da i fanteisio arno a'i wella, a rhwydwaith defnyddiol o gysylltiadau
• dylai fod cynllun busnes a dull marchnata eisoes ar waith
• dylai fod gan gyflogeion presennol y busnes brofiad y gallwch ei ddefnyddio
• dydd llawer o'r problemau eisoes wedi'u canfod ac wedi'u datrys

Anfanteision

• yn aml mae angen i chi fuddsoddi llawer o arian ymlaen llaw, a bydd yn rhaid i chi neilltuo arian ar gyfer ffioedd proffesiynol cyfreithwyr, syrfewyr, cyfrifwyr ac ati
• mae'n debygol y bydd angen gwerth sawl mis o gyfalaf gweithio arnoch i'ch cynorthwyo gyda llif arian parod
• os yw'r busnes wedi'i esgeuluso efallai y bydd angen i chi fuddsoddi cryn dipyn yn fwy na'r pris prynu er mwyn rhoi'r cyfle gorau iddo lwyddo
• efallai y bydd angen i chi gadw at unrhyw gontractau a luniwyd gan y perchennog blaenorol sy'n dal i fod mewn grym, neu eu haildrafod
• bydd angen i chi hefyd ystyried pam bod y perchennog presennol yn gwerthu a sut y gall hyn effeithio ar y busnes a'r broses o'i gymryd drosodd
• mae'n bosib na fydd y staff presennol yn hapus gyda bos newydd, neu efallai bod y busnes wedi cael ei redeg yn wael a bod morâl y staff yn isel

3. Penderfynu ar y math cywir o fusnes i'w brynu

Yn ddelfrydol mae angen i unrhyw fusnes rydych yn ei brynu gydweddu â'ch sgiliau, eich ffordd o fyw a'ch dyheadau. Cyn i chi ddechrau chwilio, meddyliwch am beth y gallech ei gynnig i fusnes a beth yr hoffech ei gael yn ôl ganddo.

Rhestrwch yr hyn sy'n bwysig i chi. Ystyriwch yr hyn sy'n eich cymell a'r hyn rydych am ei gyflawni yn y pendraw. Mae'n ddefnyddiol ystyried:

• eich gallu - allwch chi gyflawni'r hyn rydych am ei gyflawni?
• eich cyfalaf  - faint o arian sydd gennych i'w fuddsoddi?
• eich disgwyliadau o ran enillion - faint o elw y dylech fod yn ceisio ei wneud er mwyn diwallu eich anghenion?
• eich ymrwymiad - ydych chi'n barod am yr holl waith caled a'r arian y bydd yn rhaid i chi eu buddsoddi yn y busnes er mwyn iddo lwyddo?
• eich cryfderau - pa fath o gyfle busnes a fydd yn rhoi cyfle i chi ddefnyddio eich sgiliau a'ch profiad i'r eithaf?
• y sector busnes  y mae gennych ddiddordeb ynddo - dysgwch gymaint ag y gallwch am eich diwydiant o ddewis fel y gallwch gymharu busnesau gwahanol. Mae'n bwysig eich bod yn treulio amser yn siarad â phobl sydd eisoes mewn busnesau tebyg. Bydd y rhyngrwyd a'ch llyfrgell leol hefyd yn ffynonellau da o wybodaeth hefyd
• lleoliad  - peidiwch â chwilio am fusnes yn eich ardal leol yn unig. Gellir adleoli rhai busnesau yn hawdd

4. Ble i chwilio am fusnes i'w brynu

Mae llawer o bapurau newydd cenedlaethol a lleol yn cynnwys hysbysebion am fusnesau a safleoedd busnes sydd ar werth.

Yn dibynnu ar y sector y mae gennych ddiddordeb ynddo, gallech edrych mewn cyfnodolion masnach.

Gallech lunio eich hysbyseb eich hun, sy'n nodi'r hyn rydych yn chwilio amdano. Gallwch gael manylion cyswllt ar gyfer y rhan fwyaf o bapurau newydd, cylchgronau a chyfnodolion masnach o gyfeirlyfrau'r wasg sydd ar gael yn eich llyfrgell leol.

Mae rhai cylchgronau - llawer ohonynt â’u gwefannau eu hunain - yn arbenigo mewn prynu a gwerthu, fel Exchange and Mart, Loot a Daltons Business.  Mae'r ffynonellau hyn yn dueddol o fod yn benodol i fathau arbennig o fusnesau.

Mae broceriaid busnes, asiantau trosglwyddo ac arianwyr corfforaethol oll yn cadw rhestrau o fusnesau sydd ar werth.

Paratowch CV a thaflen wybodaeth amdanoch chi eich hun a'r hyn rydych yn chwilio amdano, eich sgiliau a'ch gallu i ariannu. Pan fyddwch wedi paratoi'r dogfennau hyn, anfonwch hwy at asiantaethau fel y gallant helpu i chwilio am fusnes sy'n bodloni eich gofynion. Mae hyn hefyd yn dangos i'r asiant a'i gleient eich bod yn effeithlon, yn drefnus ac o ddifrif.

Ar y rhyngrwyd mae llawer o wefannau sy'n rhestru busnesau sydd ar werth lle y gallwch chwilio am fusnesau neu osod hysbysebion 'chwilio am fusnes' - weithiau am ddim. Gallwch chwilio am fusnesau sydd ar werth ar wefannau megis Daltons Business a Businesses for Sale.

Mae gwefannau eraill yn cynnig cronfeydd data o asiantau trosglwyddo busnes a broceriaid busnes. Mae'r rhain yn gweithio mewn ffordd debyg i asiantau tai - maent yn arbenigwyr mewn prisio, marchnata a gwerthu busnesau. Gallant eich helpu i ddod o hyd i'r busnes cywir a'ch rhoi mewn cysylltiad â ffynonellau cyllid posibl.

Wrth chwilio am asiant trosglwyddo sicrhewch ei fod yn aelod o sefydliad masnach megis y Gymdeithas Broceriaid Busnes Rhyngwladol (IBBA) neu'r Sefydliad Asiantau Masnachol a Busnes (ICBA). Mae'n rhaid i aelodau sefydliadau o'r fath gydymffurfio â chod ymddygiad ac mae'r ffaith eu bod yn aelodau yn dangos bod ganddynt y sgiliau, y wybodaeth a'r profiad proffesiynol angenrheidiol.

Os nad yw'r busnes rydych yn chwilio amdano ar gael, gwnewch rywfaint o waith ymchwil a pheidiwch â bod ofn cysylltu â pherchennog busnes. Fodd bynnag, gall cysylltu â pherchennog busnes yn ddigymell ei ddal yn annisgwyl. Dylech hefyd barchu angen y gwerthwr i sicrhau cyfrinachedd. Bydd brocer busnes, asiant trosglwyddo neu ariannwr corfforaethol yn gallu eich helpu i ddod o hyd i fusnes nad yw o bosibl ar werth yn amlwg.

Yn olaf, peidiwch ag anghofio siarad â phobl. Holwch ymysg cysylltiadau masnach, cymheiriaid busnes ac mewn arddangosfeydd a chynadleddau.

5. Sut i brisio busnes

Gall prisio busnes fod yn un o'r elfennau o brynu busnes sy'n bodoli eisoes sy'n peri'r pryder mwyaf.

Mae'n bosibl y gall eich cyfrifydd eich helpu i brisio eich busnes, ond asiant trosglwyddo busnes, brocer busnes neu ariannwr corfforaethol fydd fwyaf cymwys i roi cyngor ar brisio busnes.

Busnes iach

I gael syniad cyffredinol o ba mor iach yw'r busnes, edrychwch ar:

• hanes y busnes
• ei berfformiad presennol - gwerthiant, trosiant, elw
• rhagamcaniadau neu gynllun busnes
• ei sefyllfa ariannol - llif arian, dyledion, costau, asedau
• pam bod y busnes yn cael ei werthu
• unrhyw ymgyfreitha mawr neu sy'n mynd rhagddo y mae'r busnes yn ymwneud ag ef
• unrhyw newidiadau rheoliadol a all gael effaith ar y busnes

Fel rhan o'ch gwaith ymchwil, siaradwch â'r gwerthwr ac, os yw hynny'n bosibl, gwsmeriaid a chyflenwyr presennol y busnes. Rhaid i'r gwerthwr fod yn gyfforddus â'r hyn rydych yn ei wneud ac mae'n rhaid i chi fod yn ystyriol o'i sefyllfa. Mae'n bosibl y bydd cwsmeriaid a chyflenwyr yn gallu rhoi gwybodaeth i chi a fydd yn effeithio ar eich prisiad, yn ogystal â gwybodaeth am amodau yn y farchnad sy'n effeithio ar y busnes. Gallwch wneud ymchwil o'r fath ar y rhyngrwyd hefyd neu yn eich llyfrgell leol.

Er enghraifft, os yw'r gwerthwr yn gorfod gwerthu am fod yr elw yn gostwng, efallai y bydd eich prisiad yn is.

Asedau anniriaethol

Y rhan anoddaf yw prisio'r asedau anniriaethol. Mae'r rhain fel arfer yn anodd eu mesur a gallent gynnwys:

• enw da'r cwmni
• y gydberthynas â chyflenwyr
• gwerth ewyllys da
• gwerth trwyddedau
• patentau neu eiddo deallusol

Dylech ystyried sut y gallai eich penderfyniad i brynu'r busnes effeithio ar werth yr asedau hyn.

Ystyriaethau eraill

Mae'r rhestr isod yn nodi ffactorau eraill a fydd yn effeithio ar brisiad y busnes:

• stoc
• lleoliad
• asedau
• cynhyrchion
• dyledwyr
• credydwyr
• cyflenwyr
• gweithwyr
• safleoedd
• cystadleuaeth
• meincnodi - am faint y mae busnesau eraill yn y sector wedi gwerthu
• pa fusnesau eraill yn y sector sydd ar werth neu ar y farchnad
• y sefyllfa economaidd - a fydd unrhyw ddeddfwriaeth lywodraethol newydd yn cael effaith ar y busnes

Unwaith y byddwch wedi ystyried yr holl ffactorau hyn, gallwch benderfynu faint rydych am ei gynnig am y busnes, neu p'un a ydych am ei brynu o gwbl.

Os byddwch yn penderfynu gwneud cynnig, ac yn cytuno ar bris gyda'r gwerthwr, caniateir cyfnod o amser i chi sicrhau bod yr holl wybodaeth a roddwyd i chi yn gywir. Gelwir hyn yn ddiwydrwydd dyladwy. 

6. Gwneud yn siŵr bod busnes yn werth ei brynu: diwydrwydd dyladwy

Ar ôl gwneud eich gwaith ymchwil, dylech gadarnhau'r wybodaeth a gawsoch am eich darpar fusnes newydd. Caniateir cyfnod o amser i chi edrych drwy lyfrau a chofnodion y busnes. Gelwir hyn yn ddiwydrwydd dyladwy. Dylai hyn rhoi darlun realistig i chi o sut mae'r busnes yn perfformio nawr, a sut mae'n debygol o berfformio yn y dyfodol. Dylai hefyd nodi unrhyw faterion neu broblemau y gallai fod angen eu gwarantu neu gael sicrwydd yn eu cylch.

Yn draddodiadol, ceir 3 math o ddiwydrwydd dyladwy. Efallai y bydd angen cynghorwyr gwahanol ar gyfer pob un:

•  diwydrwydd dyladwy cyfreithiol - fel rhan o gontract gwerthu a phrynu, gall y cyfreithwyr sicrhau bod gan y busnes deitl cyfreithiol i'w werthu, perchenogaeth dros ei holl asedau a'i fod  wedi ymdrin â materion rheoliadol ac ymgyfreitha yn llawn
•  diwydrwydd dyladwy ariannol - cadarnhau'r ffigurau a gwneud yn siŵr nad oes unrhyw fylchau neu faterion ariannol cudd
•  diwydrwydd dyladwy masnachol - canfod safle'r busnes yn y farchnad, canfod pwy yw'r cystadleuwyr a'r amgylchedd rheoliadol

Pryd i ddechrau'r cyfnod diwydrwydd dyladwy

Peidiwch â dechrau'r cyfnod diwydrwydd dyladwy hyd nes eich bod wedi cytuno ar bris a thelerau gyda'r gwerthwr. Efallai y bydd y gwerthwr yn cytuno i dynnu'r busnes oddi ar y farchnad yn ystod eich ymchwiliad. Gelwir hyn yn gyfnod neilltuedig - ac yn aml bydd y gwerthwr yn gofyn am ernes i'w ddiogelu.

Mae'r cyfnod ymchwilio yn agored i'w drafod - ond mae angen o leiaf 3 i 4 wythnos ar y rhan fwyaf o fusnesau bach.

Ble i gael help

Yn ddelfrydol, dylech ofyn i gyfrifwyr a chyfreithwyr i'ch helpu i nodi meysydd risg, ond os yw'r cwmni wedi'i gofrestru â Thŷ'r Cwmnïau, gallwch hefyd gael copïau o gyfrifon y cwmni, y ffurflen dreth flynyddol ac unrhyw ddogfennau allweddol eraill a gyflwynwyd gan eich busnes targed gan ddefnyddio gwefan WebCHeck Tŷ'r Cwmnïau. Gall y dogfennau gael eu lawrlwytho o wefan Tŷ'r Cwmnïau. Codir ffï am rai ohonynt. Bydd y dogfennau hyn yn eich helpu i asesu gwerth y busnes a'i asedau.

Mae'r cyfnod diwydrwydd dyladwy yn ymdrin â llawer mwy na materion ariannol busnes. Yn dilyn y cyfnod hwn dylech wybod yn union beth sydd o'ch blaen, beth sydd angen mynd i'r afael ag ef, beth fydd y gost o wneud hynny, ac ai chi yw'r person cywir i ymgymryd â'r busnes hwn.

Y meysydd allweddol i'w cwmpasu yw:

• telerau ac amodau cyflogaeth
• unrhyw ymgyfreitha sy'n mynd rhagddo
• contractau ac archebion mawr
• systemau TG a thechnoleg arall
• materion amgylcheddol
• rheoli masnachol gan gynnwys gwasanaeth cwsmeriaid, ymchwil a datblygu, a marchnata

Ffynonellau gwybodaeth

Ceisiwch fod mor fanwl â phosibl a defnyddiwch unrhyw ddogfennau sydd ar gael. Er enghraifft, os ydych yn edrych ar gofnodion cyflogeion, gallech edrych ar:

• gofnodion cyflogres
• ffeiliau staff
• copïau o gynlluniau pensiwn a rhannu elw, a datganiadau ariannol, os yn berthnasol
• contractau cyflogaeth
• y llawlyfr staff
• contractau undeb, os yn berthnasol

Mae'n bosibl y bydd angen gwybodaeth arnoch hefyd o ffynonellau allanol fel y landlord, y swyddfa dreth neu'r banc.

7. Cam wrth gam: sut i brynu busnes

Bydd mabwysiadu dull trefnus o weithredu yn eich helpu i ddod o hyd i'r busnes cywir a'i brynu.

Cael cyngor proffesiynol

Mae cymorth proffesiynol yn amhrisiadwy wrth i chi fynd drwy'r broses drafod, prisio a phrynu.

Ymchwil

Ymchwiliwch i'r sector y mae gennych ddiddordeb ynddo, gan ystyried yr amser gorau i brynu, a lluniwch restr fer o 2 neu 3 busnes.

Mynd i weld busnes a'i brisio

Peidiwch â thynnu gormod o sylw atoch chi eich hun - efallai na fydd y perchennog am i'r staff wybod ei fod yn gwerthu, ond byddwch yn drylwyr a chofnodwch ganfyddiadau allweddol.

Trefnu cyllid

Mae angen y canlynol ar fenthycwyr fel arfer:

• manylion y busnes/manylion gwerthiannau
• cyfrifon y 3 blynedd diwethaf
• rhagamcaniadau ariannol - os nad oes cyfrifon ar gael
• manylion eich asedau a'ch rhwymedigaethau personol

Gallech ystyried nifer o ffynonellau cyllid posibl.

Gwneud cynnig ffurfiol

Os byddwch yn gwneud eich cynnig cyntaf dros y ffôn, sicrhewch eich bod yn gwneud cynnig ysgrifenedig yn syth ar ôl hynny hefyd. Rhowch y pennawd yn amodol ar gontract ar eich llythyr a chofiwch gynnwys yr ymadrodd hwn ym mhob gohebiaeth ysgrifenedig.

Cyd-drafod

Cyn cwblhau'r gwerthiant, gall fod yn werth ceisio trafod cyfnod gorgyffwrdd fel eich bod yn cael amser i ymgyfarwyddo â'r busnes cyn cymryd yr awenau.

Mae angen i chi a'ch cyfreithiwr gadarnhau'r wybodaeth yr ydych wedi seilio eich cynnig arni. 

Os byddwch yn prynu safle, efallai y byddwch am drefnu arolwg a phrisiad annibynnol, hyd yn oed os bydd benthyciwr hefyd yn cynnal ei arolwg a'i brisiad ei hun ar eich traul chi.

Cwblhau'r pryniant

Hyd yn oed ar ôl i chi ddod i gytundeb ar bris a thelerau'r gwerthiant, gallai'r ddêl fynd i'r gwellt o hyd. Mae'n rhaid i chi fodloni rhai amodau gwerthu er mwyn cwblhau'r pryniant, gan gynnwys:

• dilysu datganiadau ariannol
• trosglwyddo prydlesi
• trosglwyddo contractau/trwyddedau
• trosglwyddo cyllid
• trosglwyddo cofrestriad TAW sy'n bodoli eisoes neu gofrestriad newydd

8. Gofalu am gyflogeion presennol

Ceir rhai rheoliadau sy'n ymwneud â beth fydd yn digwydd i gyflogeion pan fydd rhywun newydd yn cymryd y busnes drosodd.

Mae'r rhain yn gymwys i bob cyflogai pan gaiff busnes ei drosglwyddo fel busnes gweithredol, sy'n golygu y bydd cyflogeion yn dechrau gweithio'n awtomatig i'r perchennog newydd o dan yr un telerau ac amodau.

Dyfarniadau tribiwnlys cyflogaeth

Pan fyddwch yn prynu busnes sy'n bodoli eisoes, gallech benderfynu bod angen i chi gyflogi llai o staff. Byddwch yn ofalus wrth wneud unrhyw newidiadau, gan y gallai cyflogai ddwyn achos gerbron tribiwnlys cyflogaeth yn honni ei fod wedi'i ddiswyddo'n annheg neu'i ddewis yn annheg i golli ei swydd. Mae'n well ymgynghori â chyfreithiwr cyn gwneud unrhyw newidiadau o'r fath. 

Hysbysu cyflogeion ac ymgynghori â hwy

Os ydych am drafod lleihau nifer y cyflogeion neu aildrefnu staff, mae'n syniad da gwneud hyn ar ôl i chi gwblhau'r cyfnod diwydrwydd dyladwy, ond cyn i chi gymryd y busnes drosodd. Fel y cyflogwr newydd dylech hysbysu'r holl gyflogeion - gan gynnwys cynrychiolwyr cyflogeion - a allai gael eu heffeithio, ac ymgynghori â hwy.

Pensiynau

Fel eu cyflogwr newydd, nid oes rhaid i chi ymgymryd â hawliau a rhwymedigaethau sy'n gysylltiedig â chynlluniau pensiwn galwedigaethol cyflogeion a roddwyd ar waith gan y cyflogwr blaenorol. Fodd bynnag, os na fyddwch yn darparu trefniadau pensiynau cyffelyb, gallech, mewn egwyddor, wynebu hawliad o ddiswyddo annheg.