I Lawr i Sero: Grŵp Tai

Mae Grŵp Tai Cymunedol Cynon Taf (CTCHG) wedi bod yn gweithredu ers 2008, yn dilyn uno Cymdeithas Tai Cynon Taf â Chymdeithas Tai Pontypridd a’r Cylch. Mae'r Grŵp wedi'i leoli yng nghanol Rhondda Cynon Taf ac un o'i flaenoriaethau strategol yw mynd i'r afael â'i ôl troed carbon ac effaith newid hinsawdd.

Mewn ymgais i leihau ei effaith amgylcheddol, crëwyd ei is-gwmni ‘Down to Zero’ yn 2022 gan gynnig hyfforddiant, gwirfoddoli a buddion uniongyrchol yn ôl i’w staff, tenantiaid a chymunedau ehangach i gefnogi ei hymdrechion.

Ar ôl i’r is-gwmni newydd gael ei gyflwyno, ceisiodd CTCHG wella ei strategaeth drwy gydweithio â Phrifysgol Fetropolitan Caerdydd a chais am grant Partneriaeth SMART Llywodraeth Cymru am 12 mis o’r enw ‘Strategaeth Lleihau Carbon a Dal a Chaffael Carbon ar y Tir Cymdeithas Tai Cynon Taf’. Roedd hyn er mwyn mabwysiadu dulliau arloesol o hybu'r angen i leihau allyriadau carbon ar draws ei bortffolio tai.

 

 

Dros y ddwy flynedd ddiwethaf, mae’r prosiect cydweithredol, a gefnogir gan gyfoeth o ymchwil sy’n dangos bod sector preswyl y DU yn cyfrif am 17% o’r holl allyriadau carbon deuocsid yn y DU yn 2022, wedi cyflawni 40+ o allbynnau a chyflawniadau.

Mae’r rhain yn cynnwys creu asesiad carbon sefydliadol sylfaenol CTCHG a strategaeth ar gyfer datgarboneiddio, yn ogystal â datblygu deunyddiau addysgu diddorol gan gynnwys gwybodaeth ac arbenigedd sefydliadol i gefnogi ystâd Prifysgol Metropolitan Caerdydd i gyflawni cynllun ar gyfer strategaeth carbon sero net.

Mae Jack Nodwell, y Cydymaith a neilltuwyd i’r prosiect hefyd wedi datblygu papur academaidd wedi’i adolygu gan gymheiriaid yn lledaenu rhai o ganfyddiadau’r prosiect.  Yn bwysicaf oll, mae cais grant KTP 36 mis llwyddiannus ar gyfer haf 2024 wedi’i gadarnhau i ymgorffori gweithrediad Strategaeth Datgarboneiddio CTCHG.

Bydd hyn yn cynnwys ôl-osod 69 o anheddau presennol i safonau di-garbon net ac archwilio atafaelu a storio carbon drwy gynhyrchu bwyd ar y tir a bio-olosg ar gyfer tenantiaid a gallu cymunedol i wrthsefyll newid yn yr hinsawdd a’r argyfwng costau byw.

Mae’r holl allbynnau hyn a gyflawnwyd hyd yma yn cefnogi cenhadaeth Llywodraeth Cymru i sector cyhoeddus Cymru fod yn ddi-garbon net erbyn 2030.

Roedd y penderfyniad i wneud cais am gyllid Partneriaeth SMART a KTP yn rhan o gydnabyddiaeth CTCHG bod tai yn cyfrannu at y gyfran fwyaf o nwyon tŷ gwydr yng Nghymru.

O ganlyniad, mae cymdeithasau tai yn cymryd camau arloesol tuag at weithgareddau ‘cynaliadwyedd amgylcheddol’ ar gyfer eu cartrefi er mwyn lleihau allyriadau carbon a sicrhau budd ariannol a chymdeithasol a chynaliadwyedd i’r gymuned drwy wella sgiliau, cyfleoedd a llesiant.

Er mwyn cyrraedd sero carbon net erbyn 2030, nododd CTCHG yr angen am newid trawsnewid cenedlaethol tuag at gynhyrchu ynni a deunyddiau cynaliadwy/adnewyddadwy. Felly canolbwyntiodd Partneriaeth SMART ar ymchwilio i ba mor ddichonadwy y gallai’r grŵp fel sefydliad a’u hanheddau presennol gyflawni cydbwysedd sero carbon net erbyn 2030.

Fel rhan o Bartneriaeth SMART gwerthusodd y tîm yr allyriadau carbon gweithredol sy’n gysylltiedig â holl weithgareddau CTCHG gan gynnwys eu 1850+ o anheddau presennol a datblygu strategaeth unigryw i archwilio lleihau eu carbon a’u hatafaelu a storio unrhyw garbon sy’n weddill drwy fwyd seiliedig ar y tir a chynhyrchu biochar. Ar y cyd, lluniwyd strategaeth sy’n canolbwyntio ar y gymdeithas yn cynnwys ymgysylltu â’r gymuned a rhannu gwybodaeth â chymdeithasau tai eraill yng Nghymru.

“Hyd yn hyn, mae’r prosiect wedi cymryd camau breision wrth asesu’r ffyrdd y gallwn ni i gyd gyfrannu at leihau ôl troed carbon ein cwmni. Mae wedi bod yn ymdrech tîm go iawn ac os yw’r ddwy flynedd ddiwethaf yn bell o fod, bydd ‘Down to Zero’ yn brosiect hynod drawsnewidiol i’r gymuned leol a Chymru gyfan. Yn ystod cam nesaf y cydweithio, rhan o'r KTP fydd creu a threialu atebion ôl-osod effeithiol ar gyfer ein stoc tai i fynd i'r afael â thargedau Sero Net. Ochr yn ochr â hyn, bydd atebion tir-seiliedig a ystyrir yn y Bartneriaeth SMART yn cael eu datblygu i ddarparu buddion cynaliadwy ochr yn ochr â thynnu carbon o’r atmosffer a darparu budd ariannol a chymdeithasol i’n cymuned.”

Tom Addiscott, CTCHG

Arweiniwyd y Bartneriaeth SMART amlochrog a rhyngddisgyblaethol gan yr academydd o Met Caerdydd, yr Athro John Littlewood, gydag arbenigedd gan Dr Fausto Sanna a oruchwyliodd y dasg gymhleth o archwilio a gwerthuso allyriadau carbon sy’n gysylltiedig â holl weithgareddau CTCHG. Helpodd y ddau weithiwr proffesiynol i dynnu ar oruchwyliaeth academaidd ychwanegol Kirsten Stevens-Wood, a arweiniodd ar ddatblygu strategaeth sy’n canolbwyntio ar gymdeithas yn cynnwys ymgysylltu â’r gymuned a rhannu gwybodaeth â chymdeithasau tai eraill yng Nghymru.

“Mae’r prosiect gyda CTCHG wedi bod yn hynod fuddiol i’r brifysgol, yn ogystal ag i’r cwmni. Mae'r wybodaeth a rannwyd dros y ddwy flynedd ddiwethaf wedi ein galluogi i ennill y wybodaeth a'r arbenigedd sefydliadol i ddyblygu methodoleg archwilio carbon yn ein hystad ein hunain. Rydym yn hynod werthfawrogol o’r cyfle a byddwn yn ystyried yr holl allbynnau y gallwn eu defnyddio ym Met Caerdydd yn ystod cam nesaf y prosiect.”

Yr Athro John Littlewood, Prifysgol Metropolitan Caerdydd

Cafodd Jack Nodwell, Cydymaith Lleihau Carbon, brofiad amhrisiadwy drwy gydol y prosiect. Cyflawnodd dros 40 o allbynnau dros y 12 mis, a oedd yn cynnwys meincnodi’r allyriadau carbon sefydliadol blynyddol i bennu’r camau gweithredu a’r camau angenrheidiol i leihau allyriadau carbon CTCHG, atafaelu a storio’r carbon sy’n weddill drwy weithgareddau ar y tir.

“Un o allbynnau allweddol y Bartneriaeth SMART, y mae wedi bod yn fraint i mi fod yn rhan fawr ohono yw creu Strategaeth Datgarboneiddio CTCHG. Mae hyn yn cyd-fynd â holl bolisïau Cymru ac yn cefnogi CTCHG gyda’u penderfyniadau ar ôl-osod adeiladau a lleihau allyriadau carbon, atafaelu a storio opsiynau. Mae gweithredu'r strategaeth hon bellach wedi bod yn sail i'r Bartneriaeth Trosglwyddo Gwybodaeth 3 blynedd a gymeradwywyd yn ddiweddar y bydd CTCHG a Met Caerdydd yn ei defnyddio i adeiladu ar holl allbynnau rhagorol y Bartneriaeth SMART. Rwy’n gyffrous iawn i weld yr hyn y gellir ei gyflawni dros y tair blynedd nesaf.”

Cydymaith Lleihau Carbon, Jack Nodwell