Mae cysylltiad agos rhwng newid yn yr hinsawdd a bioamrywiaeth, felly dim ond pan ymdrinnir â’r heriau hyn ar y cyd y gellir gwneud cynnydd.
Roedd y sioe deithiol ranbarthol hon yn Canolbarth Cymru yn trafod y ffordd y gall cadwyni cyflenwi a systemau cynhyrchu yng Nghymru ddod yn fwy cynaliadwy ac effeithlon, ac yn amlinellu rhai o'r atebion ar sail natur mwyaf addawol sy'n cael eu gweithredu ledled y wlad o ailgoedwigo i amaethyddiaeth adfywiol.
Roedd y digwyddiad yn ystyried nod Cymru o geisio dileu gwastraff bwyd a gwastraff gweithgynhyrchu, yn ogystal â rhoi sylw i fater plastigion yn yr amgylchedd. Edrychwyd hefyd ar astudio 'biometreg' a sut y gall hyn ein helpu i ddysgu oddi wrth natur.
Yn olaf, tynnwyd sylw at rai o blith y llu o gynlluniau yng Nghymru sy'n dod â chymunedau ynghyd, â ffocws deuol o ddiogelu'r amgylchedd a gwella canlyniadau iechyd. Yn isod mae 10 cynllun a gyflwynwyd yn y digwyddiad a ariannwyd gan y Cynllun Rheoli Cynaliadwy sy'n rhan o'r Cynllun Cydweithredu a Datblygu'r Gadwyn Gyflenwi sy'n rhan o Gymunedau Gwledig Llywodraeth Cymru - Rhaglen Datblygu Gwledig 2014-2020. Sy'n cael ei ariannu gan Gronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig a Llywodraeth Cymru.
Mae ardal y prosiect yn cwmpasu’r Afon Chwiler a rhan uchaf yr Afon Alyn a’r tir o’u hamgylch, sy’n cynnal nifer o gynefinoedd pwysig yn cynnwys coetir hynafol, glaswelltir heb ei wella, rhostir a gwlyptir. Mae’n cynnwys un Ardal Cadwraeth Arbennig (Coedwigoedd Dyffryn Alyn), un ar ddeg Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig, rhan o Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol (AHNE) Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy, ac ardaloedd o dir comin.
Amcanion y prosiect yw gwella’r cysylltiad rhwng pobl ag ardaloedd sy’n gyfoethog mewn bywyd gwyllt, a hyrwyddo cyfleoedd a manteision sydd yn fach eu heffaith ac yn cyfrannu i’r economi leol. Bydd y prosiect yn nodi cyfleoedd i gynnwys datblygu llwybrau cerdded, darparu seilwaith mynediad newydd, gwell rheolaeth o lwybrau sy’n bodoli eisoes a dehongli wedi’i dargedu. Byddai’r ddarpariaeth benodol angenrheidiol yn cael ei phennu trwy ymgynghori â’r cyhoedd, yr awdurdod lleol/AHNE, perchnogion/rheolwyr tir a darparwyr twristiaeth.
2. Ecosystemau Afonydd Gwy, Ieithon a Hafren (WISE)
Bydd y prosiect cydweithredol hwn yn gweithio gyda phartneriaeth sydd wedi’i hen sefydlu yn y dalgylch, gan gynnwys tirfeddianwyr a chymunedau lleol, i wella’r adnoddau naturiol mewn tirwedd eang yn nalgylch afon Gwy. Bydd y gwaith yn cynnwys gwella cyflwr pridd tir amaethyddol, creu coetir i fanteisio i’r eithaf ar y posibilrwydd o leihau perygl llifogydd, gwella cynefinoedd i hybu bioamrywiaeth ac i wella ansawdd dŵr, a gwella’r seilwaith ar glosydd fferm i leihau llygredd.
Nod y prosiect yw annog cymunedau gwledig a busnesau amaethyddol yn yr ardal i ddeall sut y gallant wella ecosystemau dros gyfnod a deall y gwasanaethau y mae’r ecosystemau hynny’n eu darparu, ac sy’n allweddol i’r ymdrech i leihau effeithiau’r newid yn yr hinsawdd a llifogydd. Yn ei dro, bydd hynny’n creu cyfleoedd i wella iechyd a lles.
Prosiect ar raddfa’r dirwedd gyfan i helpu rhanbarthau penodol ar hyd a lled Cymru i gynnal a chreu coetiroedd ac i adfer, cynnal a chreu gwrychoedd. Mae’r prosiect yn cynnig amrywiaeth eang o fuddion ac yn cynnwys dros hanner coetiroedd Cymru. Mae’n ceisio sefydlu dulliau o sicrhau: (a) bod coetiroedd Cymru yn cael eu cynnal a’u gwella a (b) bod coetiroedd a choed yn cyflawni eu potensial llawn ar dirwedd Cymru, ac yn parhau i gynnig buddion cymdeithasol, amgylcheddol ac economaidd.
4. Gwynedd Council - Tîr a Mộr Llŷn
Partneriaeth Tirwedd Llŷn sy’n arwain y prosiect cydweithredol hwn ac mae grwpiau statudol, amgylcheddol, economaidd a chymdeithasol yn rhan ohono. Mae’r prosiect yn canolbwyntio ar ddatrys problemau sy’n effeithio ar adnoddau naturiol yn yr ardal. Nod y prosiect hwn yw cynnal ac ehangu stribyn di-dor o gynefinoedd amrywiol ar hyd ar arfordir, gweithio gyda ffermwyr i greu coridorau i’w cysylltu â llwybr arfordir Cymru, creu cyfleoedd hamdden a chyfleoedd hybu iechyd.
Bydd y prosiect hefyd yn ystyried y syniad o ‘dalu am ganlyniadau’ gyda chymorth tair fferm sy’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Y nod yw creu model ac annog y gymuned ehangach i dreialu a mabwysiadu’r dull newydd o weithredu.
Prosiect Sgiliau Gwyllt Lleoedd Gwyllt Ymddiriedolaeth Natur Maldwyn
Diolch i gydweithrediad arloesol rhwng GIG Cymru ac Ymddiriedolaeth Natur Maldwyn (MWT), bydd y prosiect yn darparu amrywiaeth o atebion sy’n seiliedig ar natur i wella iechyd, sgiliau a llesiant ein cymunedau lleol. Bydd cynefinoedd newydd a rhai sy’n bodoli eisoes yn cael eu creu a’u rheoli gan grwpiau prosiect, a hynny er mwyn galluogi treulio amser ystyrlon yn deall ac yn rheoli ardaloedd lleol sy’n gyfoethog mewn bywyd gwyllt.
Bydd gwarchodfeydd natur sy’n cael eu gwella gan y prosiect yn galluogi cymunedau lleol i archwilio cynefinoedd yn ddiogel, yn cynnwys glannau afon, coetir, glaswelltir, ffiniau camlas, gwlyptir ac ucheldir. Bydd y prosiect hefyd yn canolbwyntio ar ddatblygu rhaglen strwythuredig, achrededig o weithgareddau natur i alluogi pobl i gyfranogi yn y Pum Nod Llesiant, sy’n gwella iechyd a llesiant, datblygu sgili Bu newydd, meithrin hyder a lleihau arwahanrwydd cymdeithasol. Y nod yw i hyn fod ar gael i’w atgyfeirio’n uniongyrchol gan y GIG a meddygon teulu yn ogystal â bod yn agored i gymunedau lleol ar draws Sir Drefaldwyn.
6. Ucheldiroedd Cadarn De-ddwyrain Cymru
Mae tirwedd yr ucheldir yn Nhorfaen, Caerffili a Blaenau Gwent yn wynebu nifer o broblemau sy’n amrywio o drosedd tirwedd, a diflaniad cynefinoedd i seilwaith gwael a chymunedau gwasgaredig. Gan adeiladu ar gynlluniau ymgysylltu blaenorol, bydd y prosiect yn datblygu camau cydweithredol i wella’r ucheldiroedd, yn cefnogi mentrau fferm, yn gwella profiadau i ymwelwyr ac yn creu cymunedau mwy cadarn.
Bydd y tri awdurdod lleol, yr heddlu, y gwasanaethau tân ac achub, cymdeithasau tir comin, grwpiau gweithredu, undebau amaethyddol a Pharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog yn cydweithredu i roi’r prosiect ar waith. Ar y dechrau, bydd y pwyslais ar reoli tir i wella cyflwr y pridd ac ansawdd y dŵr, bioamrywiaeth a storio carbon.
Yr amcanion eraill fydd cryfhau’r berthynas rhwng rhanddeiliaid a defnyddwyr y tir comin i hybu cymunedau’r ucheldir, meithrin gallu drwy greu cyfleoedd i wirfoddoli a hyfforddi, ymgysylltu â’r gymuned, creu ffermydd mwy cystadleuol a hyfyw drwy eu hannog i arallgyfeirio, a datblygu cyfleoedd busnes arloesol.
7. Partneriaeth Defnydd Tir y Mynydd Du Partneriaeth Llysgennad
Mae Partneriaeth Defnydd Tir y Mynydd Du (BMLUP) yn Bartneriaeth gydweithredol arloesol, drawsffiniol rhwng tirfeddianwyr lleol, porwyr a chyrff rheoleiddio perthnasol, gan gynnwys Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, Cyfoeth Naturiol Cymru, Dŵr Cymru a Natural England.
Wedi'i leoli yn nwyrain Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, lledaenodd y Mynydd Du ar draws Powys, Sir Fynwy a thrwy'r ffin rhwng Cymru a Lloegr i Swydd Henffordd. Mae'r ardal bartneriaeth drawsffiniol hon yn cwmpasu 24,600 ha, gyda thua thraean o'r ardal yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA). Mae'n bwysig iawn yn genedlaethol ac yn rhyngwladol am ei faint, ei uchder a'r fflora a'r ffawna y mae'n eu cefnogi. Wedi'i sefydlu drwy Gronfa Natur Llywodraeth Cymru yn 2015, mae'r Bartneriaeth yn hyrwyddo'r gwaith o adfer a rheoli adnoddau naturiol a chynefinoedd y Mynydd Du yn gynaliadwy, ac mae'n fforwm ar gyfer trafod a chydweithio ar reoli, cynaliadwyedd a chadwraeth y Mynydd Du ar hyn o bryd ac yn y dyfodol.
Nod y Bartneriaeth yw gwella ansawdd cynefinoedd ffermio ac amgylcheddol, hyrwyddo ethos ymweld cynaliadwy a chyfrifol, diogelu a gwarchod ei chyfalaf naturiol fel dŵr a phridd, bywyd gwyllt a bioamrywiaeth, a gwella lles a gwydnwch economaidd y rhai sy'n byw ac yn gweithio yn yr ardal eiconig hon.
8. Golygfa Gwydr Prosiect Lles
Prosiect cymunedol sy’n gobeithio adeiladu ar y broses o ddatblygu sgiliau a meithrin gallu a ddechreuwyd ac a gwblhawyd gyda chymorth y Gronfa Natur. Rhan ganolog o’r prosiect fydd rheoli a defnyddio adnoddau’r tir i: wella bioamrywiaeth a chyfleusterau hamdden; datblygu systemau rheoli cymunedol cynaliadwy; a hyrwyddo cymunedau sy’n fwy cynaliadwy ac iach ac sydd ag ymdeimlad gwell o le.
Mae’r prosiect hwn yn adfer ac yn rheoli arboretwm 3 hectar ac yn rheoli plot planhigfa conwydd ungnwd 11 hectar (Caerdroia) yn gynaliadwy gan sicrhau manteision lluosog i’r amgylchedd a’r gymuned leol.
9. Coetir Anian - ymddiriedolwr a ffermwr
Wedi'i leoli ym Mwlch Corog ym Mynyddoedd Cambria, mae'r prosiect hwn yn canolbwyntio ar ardal 140ha sy'n anelu at adfer tir sydd wedi'i ddiraddio'n ecolegol ac anghynhyrchiol i wella'r bywyd gwyllt a'r prosesau naturiol, a fydd o fudd i ardal gyffredinol o 3,000ha a'i chymunedau cyfagos.
Bydd y prosiect yn adfer cynefinoedd sy'n cysylltu coetiroedd a rhostir gan helpu i gynyddu gwytnwch ecosystemau a gwella amrywiaeth bywyd gwyllt. Bydd yn ymgymryd â gweithgareddau fel blocio gafaelion draenio a chynyddu gorchudd coetir i helpu i leihau a rheoli llif dŵr wyneb, gwella ansawdd dŵr, a chynyddu storio carbon mewn priddoedd a choed.
Bydd y prosiect hefyd yn gwella mynediad i ddarparu cyfleoedd i ymarfer corff a mwynhau natur. Mae cynlluniau hefyd ar gyfer ymgysylltu â'r cyhoedd, cyfleoedd i ddatblygu sgiliau, rhaglen addysgol ar gyfer ysgolion cynradd, cyrsiau ar gyfer plant yn eu harddegau a gweithgareddau ar y safle, gan gynnwys gwirfoddoli.
Mae’r prosiect hwn yw canlbwyntio ar ddarn eang o dir i’r de o Gaerffili sy’n ffinio â Chaerdydd a Chasnewydd sy’n cynnwys amrywiaeth eang o gynefinoedd a rhywogaethau a safleoedd dynodedig. Caiff y prosiect ei ddatblygu ar y cyd gan Bartneriaeth Tirwedd Caerffili a fydd yn efelychu model y byrddau gwasanaeth lleol, ac yn cynnwys amrywiaeth eang o bartneriaid.
Un o’r prif flaenoriaethau fydd gwella amrywiaeth, mynediad a chyfleusterau hamdden awyr agored heb niweidio neu fygwth cynefinoedd a rhywogaethau yn yr ardal. Bydd hyn hefyd yn cynnig cymorth ariannol i gyflogi arbenigwr ymarfer corff y GIG i weithio gyda rhai o’r cymunedau mwyaf difreintiedig yng nghyffiniau Caerffili a chreu cyfleoedd i annog pobl i gerdded mwy. Bydd pobl sydd â chyflyrau iechyd llai difrifol hefyd yn cael hannog i ddefnyddio’r safleoedd awyr agored er lles eu hiechyd.