Pencwm Diweddariad terfynol ar y prosiect: Mis Hydref 2025

Prif ganlyniadau: 

• Cymysgedd 2 oedd y cnwd mwyaf cynhyrchiol o’r tri chymysgedd, gan gynhyrchu 20.5 tunnell fesul hectar.
• Cymysgedd 1 oedd y cnwd lleiaf cynhyrchiol, gan gynhyrchu 9.5 tunnell fesul hectar, sef llai na hanner y tunelli o’i gymharu â chymysgedd 2.
• Ni chafwyd unrhyw wastraff amlwg yn unrhyw un o’r cymysgeddau ar ôl cael eu pori gan y gwartheg, ac ni welwyd unrhyw ffafriaeth wrth bori.

Cefndir:

Mae Pencwm yn cael ei ffermio gan Berwyn, Hedydd a Gruff, lle maent yn cadw buches o 155 o wartheg sugno. Mae’r fferm arfordirol yn seiliedig ar laswellt yn bennaf, gydag 80 hectar o gnydau âr ar gylchdro, gan dyfu Haidd, Cêl a Rêp Porthiant.

Mae eu system magu bîff effeithlon yn dibynnu ar borthiant a dyfir gartref, ac mae’r gwartheg yn cael eu cadw allan dros y gaeaf tan ddiwedd mis Ionawr. Mae’r holl loi yn cael eu pesgi ar borthiant a haidd a dyfir gartref, ac maent fel arfer yn cael eu gwerthu rhwng 13-15 mis oed.

Mae’r teulu wedi treialu gwahanol opsiynau bwydo dros y gaeaf megis betys porthiant a chêl, ond maent yn awyddus i ymchwilio i ddull cymharol newydd o fwydo dros y gaeaf a fydd yn rhoi mwy o ystyriaeth i iechyd y pridd, bioamrywiaeth, lles anifeiliaid a sefydlogrwydd economaidd. 

Diben y gwaith

• Datblygu cymysgedd bwydo effeithiol a chynhyrchiol ar gyfer y gaeaf er mwyn cynnal maeth gwartheg sugno dros y gaeaf ar borthiant a dyfir gartref.
• Lleihau’r angen i gyflwyno byrnau silwair ychwanegol at y cnwd porthi dros y gaeaf.
• Gwerthuso effaith cnwd porthiant gaeaf amrywiol ar iechyd y pridd

Yr hyn a wnaed: 

Sefydlwyd y lleiniau fel a ganlyn:

• Cafodd y cnwd glaswellt blaenorol ei chwistrellu gyda glyffosad (23 Mai)
• Agor pridd dan wyneb y tir
• Drilio uniongyrchol gyda dril disg (ganol Mehefin)
• Gwrtaith – 390kg/ha 14-14-21+s
• Pelenni gwlithod 7kg/ha (10 Gorffennaf)  
• Chwistrellu ar y dail - pryfladdwyr (gloÿnnod mawr gwyn), N+S a Boron ar y dail.
• Pelenni gwlithod 7kg/ha (ail wasgariad 20 Awst) 

Rhestrir y cymysgeddau a heuwyd ar bob llain isod, ynghyd â’u prif fuddion.

Cymysgedd 1 (Cyfradd hau 12kg/erw)
60% Rhygwellt Eidalaidd Tetraploid – ansawdd pori a gorchudd y tir 
16% Cnwd bresych hybrid Spitfire – ansawdd pori a’r gallu i dyfu 
16% Meillion Gwaetgoch – porthiant sy’n cynnwys llawer o brotein a fydd yn sefydlogi nitrogen
8% Llyriad – porthiant sy’n cynnwys llawer o brotein a fydd yn aildyfu ac yn gwella cyflwr y pridd 

Cymysgedd 2 (Cyfradd hau 50kg/erw) 
80% Rhyg porthiant – ansawdd pori, gorchudd tir, ysglyfaethwr nitrogen a gwella’r pridd 
14% Ffacbys y gaeaf – porthiant sy’n cynnwys llawer o brotein a fydd yn sefydlogi nitrogen 
2% Maip sofl – porthiant sy’n cynnwys llawer o brotein sy’n sefydlu’n gyflym 
2% Llyriad – porthiant sy’n cynnwys llawer o brotein a fydd yn aildyfu ac yn gwella cyflwr y pridd
2% Rhyddugl – gwella pridd, tapwreiddiau dwfn a fydd yn chwalu cywasgiad, bydd y pennau’n darparu porthiant gyda lefel gymharol uchel o brotein

Cnwd rheoli (Cyfradd hau 3kg/erw)

Cêl (Gruner Angeliter) – math o gêl tal a chynhyrchiol a ddefnyddiwyd yn Seland Newydd ers sawl blwyddyn. Yn dalach ac yn fwy cynhyrchiol nag amrywiaethau mwy traddodiadol.

Cynhaliwyd asesiad o strwythur y pridd (VESS) a samplau pridd ar ddechrau’r prosiect, gyda’r dadansoddiad yn dangos pH o 6.2 a deunydd organig o 7.1% yn y pridd. Cafodd y cynnyrch ei gyfrifo gan ddefnyddio’r methodoleg torri a phwyso, a oedd yn golygu mesur ardal 1m x 1m, torri/tynnu a phwyso.
 

Ffigur 1- Map o Fferm Pencwm.
 

Cyflwynwyd y gwartheg i bori’r cymysgeddau ym mis Hydref a chawsant eu pori ar ffurf stribedi ar hyd y cae, er mwyn rhoi mynediad at bob un o’r tri chymysgedd, gan symud y ffens drydan bob dydd. Cafodd glendid y gwartheg a faint o’r cnydau a borwyd eu harsylwi yn ystod y cyfnod pori.

Ffigur 2. Gwartheg yn pori’r cae gyda thri chymysgedd gwahanol (Tachwedd 2024)

Ffigur 3.  Gwartheg yn pori’r cae gyda thri chymysgedd gwahanol (Tachwedd 2024).

Canlyniadau:

Iechyd y pridd

Roedd yr asesiad o strwythur y pridd ym mhob lleoliad yn dangos yr un canlyniad: 

• 0-10cm. Sgôr 4 = gwael. Ychydig iawn o strwythur ac yn fandyllog iawn. Bydd hyn yn rhwystro’r gwreiddio. Yn debygol o fod o ganlyniad i draffig gwartheg.
• 10-15cm. Sgôr 2. Da = pridd gyda strwythur da gyda llawer o fandyllau ac agregau mawr crwn.
• 15-30cm. Sgôr 1. Da iawn = Strwythur ardderchog, mandyllog iawn, amodau gwreiddio da.

Er na welwyd unrhyw welliant o ran iechyd y pridd yn ystod cyfnod y prosiect, cymysgedd 2 sydd â’r potensial mwyaf ar gyfer gwella iechyd y pridd o ganlyniad i’r amrywiaeth a’r effeithiau cyfunol o’i gymharu â chymysgedd 1 a’r cnwd rheoli. Mae’r gwahanol rywogaethau o fewn cymysgedd 1 a’u buddion allweddol yn cynnwys:

• Mae rhyg porthiant yn gweithredu fel gorchudd sy’n storio carbon ac yn defnyddio nitrogen, gan leihau trwytholchi nitradau.
• Mae ffacbys y Gaeaf yn sefydlogi nitrogen, gan gyfoethogi’r pridd gyda’r nitrogen sydd ar gael.
• Mae’r rhyddugl yn gweithredu fel aradr isbridd biolegol gyda thapwreiddiau cryf sy’n chwalu haenau sydd wedi’u cywasgu, gan greu mandyllau i gynyddu ymdreiddiad dŵr a threiddiad y gwreiddiau. Wrth ddiraddio, mae gwreiddiau rhyddugl yn gadael sianeli sy’n gwella strwythur y pridd a chynefinoedd microbaidd.

Cynnyrch y cnydau

Y cnwd mwyaf cynhyrchiol o’r tri chymysgedd, fel y gwelir yn Nhabl 1 isod, gan gynhyrchu 20.5 tunnell fesul hectar oedd cymysgedd 2 (80% rêp porthiant, 14% ffacbys y gaeaf, 2% maip sofl, 2% llyriad a 2% rhuddygl). Cymysgedd 1 (60% rhygwellt Eidalaidd tetraploid, 16% cnwd bresych hybrid Spitfire, 16% million gwaetgoch ac 8% llyriad) oedd y cnwd lleiaf cynhyrchiol, gan gynhyrchu 9.5 tunnell fesul hectar, sef llai na hanner y tunelli a gynhyrchwyd gan gymysgedd 2.

Tabl 1. Canlyniadau cynnyrch yn ôl tunelli fesul hectar ac erw

Cnydau at y dyfodol

Haidd oedd y cnwd dilynol yn y cae. Un ffactor a nodwyd yn y cnwd dilynol oedd bod pwysau chwyn yn yr haidd yn uwch lle’r oedd cymysgedd 1 a 2 wedi bod yn tyfu, gyda mwy o chwyn yn ymddangos yn yr haidd, ac roedd angen chwistrellu’r chwyn ddwywaith. 

Sut i’w roi ar waith ar eich fferm:

• Wrth ddewis caeau, ystyriwch ffactorau megis cysgod ar gyfer anifeiliaid, mynediad at fyrnau, dŵr ffo, amodau’r pridd ac ati.
• Ystyriwch yr hyn yr ydych yn anelu at ei gyflawni gyda’ch cnwd y gaeaf a dewiswch gymysgeddau rhywogaethau i gyd-fynd â’ch nodau.
• Cyfrifwch ofynion porthiant y da byw yn ofalus a dyrannwch ardal bori yn unol â hynny yn seiliedig ar y cynnyrch. Mae’n well symud ffensys yn amlach drwy gydol y gaeaf i osgoi postio a gwastraffu.