Enillodd Emma Duffy, a raddiodd o Brifysgol Bangor, radd dosbarth cyntaf mewn Bioleg gyda Biocemeg. Mae’n arbenigwraig ceffylau medrus, yn gyflenwr ffrwythau a llysiau, a bellach yn geidwad dofednod masnachol. Roedd y cyfnod clo yn golygu na allai gynnig hyfforddiant preifat mewn dressage clasurol yn yr ysgol farchogaeth fach ar dyddyn 13 erw ei theulu ger Caernarfon. I wneud iawn, ehangodd Emma ei diddordeb mewn dofednod yn fenter fusnes newydd yn gwerthu wyau a chywennod, sy’n gweithredu ochr yn ochr â ‘Village Veg’, y busnes dosbarthu ffrwythau a llysiau llwyddiannus a ddechreuwyd yn 2009.
“Rwy’n bwriadu ymweld â bridwyr dofednod arbenigol a busnesau sy’n defnyddio technolegau i ddatblygu brechlynnau gan ddefnyddio wyau yn yr Iseldiroedd, yr Almaen a’r DU, i ddysgu sut i gymhwyso technegau pennu rhyw cywion ieir a ddefnyddir yn fasnachol i gadw bridiau prin.”
Crynodeb Gweithredol
Gallai technoleg rhyw in ovo helpu economeg bridio cywennod brîd pur
Mae bridiwr dofednod pur yn cychwyn ar ymchwil a allai helpu cynhyrchwyr eraill ar raddfa fach i rywio ieir tra eu bod yn dal i fod yn yr wy.
Mae Emma Duffy, a raddiodd o Brifysgol Bangor, wedi astudio penderfyniad rhywedd iâr gyda chefnogaeth Rhaglen Cyfnewid Rheolaeth Cyswllt Ffermio ac wedi cael ei hysbrydoli gymaint fel ei bod yn dechrau ar radd meistr mewn BioArloesi ym Mhrifysgol Aberystwyth.
Yn ystod ei hastudiaethau mae'n gobeithio datblygu system sydd ar gael yn fasnachol ar gyfer rhywio iâr in ovo - tra ei fod yn dal i fod yn yr wy - i helpu bridwyr bach i gynhyrchu adar bridiau pur yn fwy economaidd ac i wella lles anifeiliaid.
Mewn systemau masnachol sydd â ieir dodwy hybrid, gellir dewis benywod fel cywion diwrnod oed gan y gellir eu hadnabod yn ôl lliw eu manblu neu dyfiant plu ar eu hadenydd.
Mewn cyferbyniad, ni ellir rhywio'r rhan fwyaf o ieir pur tan yn hwyrach yn y broses fagu, meddai Emma, sy'n byw yng Nghaernarfon.
“Os ydych chi'n bridio ac yn marchnata bridiau pur ar gyfer ieir dodwy wyau, mae'r gwrywod yn dod yn broblem fawr yn economaidd ac yn foesegol,” meddai.
“Gyda rhai bridiau, gall fod mor hwyr â 12 wythnos cyn y gellir adnabod gwrywod trwy ddatblygu eu nodwedd rhyw eilaidd, fel tyfiant crib a datblygiad plu cyfrwy. Mae hynny'n golygu bod llawer o borthiant, lle, amser ac egni yn mynd yn wastraff gan fod marchnad gyfyngedig iawn ar gyfer ceiliogod.”
Ond mae symudiadau ar waith yn Ewrop i wahardd difa cyw gwrywaidd.
Daeth deddfwriaeth i rym yn yr Almaen yn 2022 ac mae hynny wedi golygu bod yn rhaid i'r diwydiant wyau yn y wlad honno weithredu dewisiadau amgen hyfyw.
“Dyfarnodd Llys Gweinyddol Ffederal yr Almaen fod pryderon lles anifeiliaid yn 2019 yn gorbwyso budd economaidd ffermwyr sy'n dymuno ymarfer rhwygo cywion - dull a ddefnyddir i ddileu cywion gwryw - ac ystyrir bod difa anfoesegol,” meddai Emma.
“Mae gwledydd Ewropeaidd eraill hefyd yn dilyn penderfyniad yr Almaen i wneud difa cywion yn anfoesegol ac felly'n anghyfreithlon.”
Mae tair proses dewis rhyw in ovo wedi'u datblygu'n annibynnol fel atebion - Seleggt, PlantEgg ac In Ovo (ELLA).
Gallai'r peiriannau hyn, sy'n gallu rhywio iâr tra ei fod yn dal i fod yn yr wy, gael eu gosod yn neorfeydd y DU os bydd deddfwriaeth sy'n gwahardd difa cywion gwryw yn dod i rym.
Ond mae'r dechnoleg hon yn rhy ddrud i'w defnyddio ar raddfa fach.
Ar ôl astudio'r systemau hyn yn ystod ei hymchwil Cyswllt Ffermio, mae Emma yn credu y gellid addasu'r dechnoleg i raddfa lai a'i defnyddio i gynhyrchu cywion brîd pur benywaidd yn unig.
Un ffaith bwysig a ddysgodd yn ystod ei hastudiaeth Rhaglen Cyfnewid Rheolaeth yw bod dofednod bridiau pur Prydeinig hefyd dan fygythiad gan nifer yr hybridau lliw sy'n cael eu mewnforio i'r DU ar gyfer y farchnad ddomestig.
Mae dros 52,000 o gywion a chywennod CZ dominyddol yn cael eu mewnforio a'u gwerthu i ddeiliaid bach a cheidwaid domestig.
Yn yr un modd, mae nifer anhysbys o gywion brîd pur yn cael eu mewnforio o Ffrainc i gyfanwerthwyr dofednod y DU.
“Yn ddamcaniaethol, gellid addasu a defnyddio technoleg rhywio in ovo i gynhyrchu cywennod brîd pur benywaidd yn y DU,” meddai Emma.
Yna gallai bridiau pur fel y Sussex ddod yn gynaliadwy yn economaidd, yn amgylcheddol ac yn foesegol, ychwanega.
Byddai hwn yn ddewis llawer mwy deniadol i fridwyr dofednod, magwyr, manwerthwyr a ffermwyr sydd â diddordeb mewn traddodiad, cadwraeth a chynnyrch arbenigol, ym marn Emma.
ADRODDIAD CYFNEWIDFA RHEOLAETH
