Arbrawf Betys Porthiant yn dangos cynnydd sylweddol mewn cynnyrch

11 Gorffennaf 2025

Bu cnwd betys porthiant a sefydlwyd ar fferm da byw yng Nghymru gyda had wedi'i breimio a gwasgaru gwrtaith nitrogen (N) yn hwyr yn y tymor yn cynhyrchu 40% yn fwy o borthiant.

Mae Roger a Dyddanwy Pugh yn pori epilion eu buches sugno o 60 o wartheg Limousin ac Aberdeen Angus-croes ar fetys porthiant dros y gaeaf.

Yn nhymor tyfu 2024-25, gwnaethant gychwyn ar dreial rhwydwaith Ein Ffermydd Cyswllt Ffermio i weld a fyddent yn cael mantais o ddefnyddio had wedi'i breimio yn hytrach na had safonol.

Mae preimio had yn cynnwys proses o rageginio, sychu a phelenni.

Mae'r arbenigwr porthiant a glaswelltir Charlie Morgan, a gomisiynwyd gan Cyswllt Ffermio i ddarparu cyngor arbenigol ar gyfer y prosiect, yn dweud mai'r hyn a ddisgwylir o had wedi'i breimio yw egino'n gyflymach, ymsefydlu mwy unffurf a chyflymach, a mwy o gynnyrch.

Bu’r astudiaeth hefyd yn edrych ar rinweddau bodloni gofynion maetholion y cnwd ar gyfer N drwy gydol y tymor. 

Mewn blwyddyn arferol, byddai'r teulu Pugh yn gwasgaru 50kgN/ha ddiwedd mis Mai a'r un swm eto rhwng canol a diwedd mis Gorffennaf, gyda 40-60Kg/ha o hyn yn targedu’r gwely hadau.

Ond ar gyfer y prosiect hwn, gwasgarwyd trydedd driniaeth o 50kg yng nghanol mis Medi er mwyn bodloni anghenion y cnwd.

Mae mathau modern o fetys porthiant yn gallu defnyddio mwy o N, eglura Charlie. 
Mae hyn yn arbennig o wir mewn N a wasgerir yn ddiweddarach, sy’n cael ei ddefnyddio i ddatblygu a gwella cynhyrchiant dail ac ansawdd dail sydd yn ei dro yn gwella lefel y protein mewn dail, cynhyrchu gwreiddiau, ac yn cynnig mwy o amddiffyniad o dan amodau gaeafol, meddai.    

“Mae canlyniadau triniaeth y prosiect yn dangos yn glir y bydd cnwd o fetys porthiant yn defnyddio'r N a wasgerir yn unol â lefelau gofynion y cnydau.''    

Tyfodd y teulu Pugh Geronimo, sef amrywiaeth pori gyda photensial deunydd sych (DM) o 16.5%.

Gwasgarwyd pedair triniaeth wahanol ar gae 4ha.

Cafodd y lleiniau â had wedi'u breimio naill ai ddau wasgariad o N, pob un yn 50kg/ha, neu dri, a defnyddiwyd yr un dull ar gyfer y lleiniau â had safonol.

Dangosodd dadansoddiad o samplau a gymerwyd ym mis Tachwedd 2024 ac Ionawr 2025 fod had wedi'i breimio a thri gwasgariad o N gyda'i gilydd wedi cynhyrchu cynnydd o 40%, ar gyfartaledd, o ran eu cynnyrch, o’i gymharu â chnwd yr had safonol lle gwasgarwyd gwrtaith yn hwyr yn y tymor yn unig - sef 25.42 tDM/ha o’i gymharu â 18.07 tDM/ha.

Dangosodd data arall fod y cyfuniad o had  a N wedi'u cynhyrchu:

• Cynnydd o 29% yn y bylbiau a gynhyrchwyd dros gnwd yr had safonol gyda dau wasgariad o N

• Cynnydd o 10% yn y bylbiau a gynhyrchwyd dros gnwd yr had wedi'i breimio gyda dau wasgariad o N

• Cynnydd o 23% y dail a gynhyrchwyd yng nghnwd yr had safonol gyda thri gwasgariad o N

• Cynnydd o 18% y dail a gynhyrchwyd yng nghnwd yr had wedi'i breimio gyda thri gwasgariad o N

"Gwnaeth yr had a oedd wedi'i breimio ymsefydlu’n gyflymach, gan roi canopi mwy gwastad; roedd hyn yn golygu bod modd iddo ddal mwy o olau, cystadlu’n well â chwyn, a manteisio ar gyfnod tyfu hirach. Mae hyn wedi'i gofnodi'n amlwg yng nghanlyniadau’r bylbiau a gynhyrchwyd," meddai.

Cafodd y 50kg/ha o N a wasgarwyd fwy o ddylanwad ar y dail a gynhyrchwyd.
"Mae gan yr had safonol a'r had wedi'i breimio fwy o bwysau dail pan fydd y drydedd driniaeth o N yn cael ei gwasgaru," noda Charlie.

"Bydd y ddeilen ychwanegol hon yn amddiffyn y bwlb yn fwy rhag difrod rhew wrth i’r gaeaf agosáu, ac os yw'r tywydd yn fwyn, bydd yn parhau i gyflenwi twf i'r bylbiau."
Er bod had wedi'i breimio’n ddrytach na had safonol ac mae N ychwanegol yn gost ychwanegol, mae'n cynhyrchu mwy o borthiant ac yn lleihau costau cynhyrchu, fel y dengys costau o'r astudiaeth.

Yn seiliedig ar y ffigur gwerth llyfr ar gyfer deunydd sych bylbiau a dail, y costau cynhyrchu fesul cilogram yw £62.67tDM ar gyfer had wedi'i breimio ar y cyd â'r 50kgN/ha ychwanegol, £67.16tDM ar gyfer had wedi'i breimio’n unig, £68.08tDM ar gyfer had safonol ac N ychwanegol, a £82.85tDM ar gyfer had safonol yn unig.

Cafodd yr holl leiniau dail fferm ar 30t/ha (12t/erw); nid yw'r costau’n cynnwys gwasgaru hwnnw na gwasgaru calch, gan fod y costau hyn yn berthnasol i gynhyrchu glaswellt neu gnydau yn y dyfodol.

"Cafodd y nitrogen, potash, ffosffad, halen, sylffwr ac elfennau hybrin cywir eraill eu defnyddio a'u cynnwys yn y gost," eglura Charlie.

Gan fod had wedi’i breimio ar y cyd â thrydydd gwasgariad o N yn yr astudiaeth hon yn cynhyrchu 40% yn fwy o borthiant na had safonol gyda dau wasgariad o N, mae'n nodi y gellir cynhyrchu mwy o borthiant ar lai o erwau.

I Roger a Dyddanwy, roedd y treial yn golygu eu bod yn tyfu mwy o borthiant nag yr oeddent yn ei ddisgwyl, ac roedd hyn yn caniatáu iddynt bori gwartheg stôr am fwy o amser, gan gipio pris uwch pan werthwyd y 25 anifail hynny ym marchnad da byw Trefynwy ym mis Ebrill 2025.

Rhoddwyd y gwartheg ar y betys porthiant ym mis Tachwedd ar bwysau cyfartalog o 400kg; ar adeg eu gwerthu, eu pwysau cyfartalog oedd 525kg.

Yn ogystal â sicrhau gwartheg stôr cryfach, un fantais ychwanegol oedd bod prisiau bîff wedi cryfhau ymhellach pan gafodd y gwartheg eu gwerthu.

Roedd y porthiant ychwanegol hefyd yn golygu y gellid rhoi 50 o wartheg iau arall ar y betys porthiant ym mis Mawrth, gan leihau costau gaeafu.

Roedd effaith gadarnhaol ar anghenion llafur, hefyd.

"Dim ond 20 munud y dydd y mae'n ei gymryd i symud y ffens, ac roedden ni'n rhoi silwair ddwywaith yr wythnos, ond roedd y byrnau yn y fan a'r lle felly roedd hynny'n waith hawdd," meddai Roger.

Yng ngwanwyn 2025, plannodd teulu Pugh 4ha arall o fetys porthiant, sef had Lactimo wedi'i breimio’r tro hwn, wedi'u hau ar 1 Mai.

Dywed Roger mai treial Cyswllt Ffermio a roddodd yr hyder iddynt fuddsoddi yng nghost o flaen llaw ychwanegol had wedi'i breimio.

"Roedden ni'n annhebygol o fod wedi dilyn y trywydd hwnnw pe na baem wedi gweld y manteision ein hunain yn ystod yr astudiaeth hon," mae'n cyfaddef.

PANEL

Archwiliwyd gwerth y gwahanol leiniau betys porthiant fel porthiant hefyd, gyda samplau a gymerwyd ym mis Rhagfyr 2024.

Ar gyfartaledd, cofnodwyd gwerth egni metaboladwy (ME) mewn bylbiau o 13 ym mhob llain ond cynhyrchodd y trydydd gwasgariad o N brotein crai uwch (CP) yn lleiniau’r had wedi’i breimio a’r had safonol.

Ar gyfer bylbiau, cynhyrchodd had wedi’i breimio gydag N ychwanegol CP o 9.1% o'i gymharu â 5.4% hebddo, ac ar gyfer had safonol, 7% o'i gymharu â 5.8%. Yn y dail, roedd gan had wedi’i breimio gydag N ychwanegol CP o 25.2% o'i gymharu â 23.7% hebddo, ac roedd gan yr had safonol 26.2% o'i gymharu â 22.6%.
Mae Charlie yn nodi y byddai gan borthiant dwysfwyd safonol ME o 12.5% a 16% o brotein crai.
"Mae'r data o'r treial hwn yn dangos bod ME a CP yn well mewn betys porthiant na phorthiant mewn bagiau," meddai.
"Y cymeriant yw'r unig bwynt i’w gwestiynu - a all gwartheg fwyta digon o fetys porthiant i gyflenwi'r ME a'r CP angenrheidiol."
Roedd N a wasgarwyd yn ddiweddarach hefyd yn annog i’r planhigion amsugno mwynion.

PANEL

Cynnyrch cyfartalog y ddau sampl a gymerwyd ym mis Tachwedd a mis Ionawr
 

Dadansoddiad o fylbiau

Dadansoddiad o ddail

Costau tyfu betys porthiant yr hectar

* Costau yn seiliedig ar ffigurau 2024

FFEITHIAU’R FFERM

• 98ha yn cael eu ffermio – 94ha yn eiddo a 4ha wedi'u rhentu
• 238m uwchben lefel y môr
• Priddoedd clai lôm
• 60 o wartheg sugno
• 300 o famogiaid bridio