08 Medi 2025
Mae ffermwr da byw o Gymru wedi arbed £2,572 o ran costau dwysfwyd y gaeaf trwy dyfu ei gnwd protein ei hun, ond mae canlyniadau'r treial hwnnw wedi dangos pa mor bwysig yw amodau'r tywydd i gynnyrch ac ansawdd cnwd deuol o bys a ffa.
Mae Robert Lyon yn rhedeg system bîff a defaid ar Fferm Lower House, un o ffermydd 'Ein Ffermydd' Cyswllt Ffermio ger Llandrindod.
Uchelgais Robert yw gwneud ei system yn hunangynhaliol o ran dwysfwyd protein trwy ddisodli cymysgedd a brynir i mewn gyda ffa a phys cartref.
Fel cam cyntaf, cychwynnodd arbrawf fel rhan o'i waith prosiect Ein Ffermydd, ond cynhaliwyd yr astudiaeth honno mewn blwyddyn pan roedd yr amodau sefydlu a thyfu’n heriol.
Yn sgil oedi o ddau fis o ran hau’r had a hefyd y ffaith bod y cnwd wedi methu ag aeddfedu'n llawn yn ystod haf eithriadol o wlyb a chymylog, cynhyrchodd y cnwd llai na thraean o'r tunelledd a ragwelwyd, a chafodd ei botensial egni ei danseilio.
Roedd disgwyl i'r cnwd 4.9 hectar (ha) gynhyrchu 30 tunnell o borthiant – sy'n cyfateb i 6t/ha – ond dim ond 9t a gynhyrchwyd gan y cae cyfan.
Cafodd hyn effaith ar y gost, meddai Simon Pitt, Swyddog Sector Cyswllt Ffermio, a oruchwyliodd y prosiect.
Cost y gwaith cynhyrchu oedd £439.68 y dunnell (t) – pe bai’r cynnyrch a ddisgwyliwyd wedi cael ei gynhyrchu, byddai'r gost honno wedi bod yn £129.19/t yn unig.
Dangosodd dadansoddiad gwerth porthiant o'r codlysiau wedi’u crychu lefel protein yn y deunydd sych o 26.6%, ond arweiniodd aeddfedu annigonol at egni y gellir ei fetaboleiddio a oedd yn is na'r disgwyl, sef 12.8MJ / kg.
Mae Simon yn cyfaddef, er bod y canlyniadau'n siomedig o ganlyniad uniongyrchol i'r tywydd, yr oedd treialon tebyg blaenorol mewn blynyddoedd pan oedd amodau'n fwy ffafriol wedi dangos enillion cadarnhaol iawn ar y buddsoddiad.
Er enghraifft, mewn astudiaeth debyg ar Fferm Pantyderi, Boncath, yn 2024, cynnyrch y cnwd oedd 5.25t/ha – sef 42 tunnell o 8ha - ac ME o 13.6MJ/kg.
Gwnaeth gwers a ddysgwyd o'r astudiaeth ar Fferm Lower House ddangos pa mor bwysig yw tywydd ffafriol ar gyfer sefydlu a thyfu cnydau, gan gynnwys protein, meddai Simon.
Y targed oedd hau’r had ym mis Ebrill, ond arweiniodd amodau gwlyb iawn at oedi o ddau fis.
Fe'i driliwyd yn uniongyrchol mewn dau fwlch ar wahân ddechrau mis Mehefin – cafodd yr amrywiad ffa y gwanwyn, Genius, ei hau ar gyfradd o 308kg/ha ar ddyfnder o 70mm, ac yna amrywiad pys y gwanwyn, Carrington ar 206kg/ha ar ddyfnder o 40mm.
Ni chafodd unrhyw blaladdwyr na chwynladdwyr eu defnyddio rhwng yr adeg hau ac adeg cynaeafu yng nghanol mis Medi.
O ganlyniad i haf pan oedd haul a chynhesrwydd yn anghyffredin, gwnaeth y cnwd fethu ag aeddfedu'n llawn, gan greu heriau adeg cynaeafu wrth i'r deunydd rwystro'r combein dro ar ôl tro.
Defnyddiwyd cadwolyn i reoli eplesu yn y clamp ac atal colledion aerobig adeg porthi.
Lluniwyd dogn ar gyfer 45 o heffrod British Blue a oedd yn pwyso 350kg ar gyfartaledd i gynhyrchu cynnydd o 1kg/dydd dros gyfnod o bum wythnos, er mai’r twf gwirioneddol a gyflawnwyd oedd 0.545kg/pen/dydd.
Roedd y canlyniadau yn niadell ddefaid Robert yn fwy ffafriol.
Yn 2024, prynodd bys a ffa wedi’u crychu a dyfwyd ar fferm Pantyderi i fwydo’r mamogiaid cyfeb. Ymgorfforwyd y rhain mewn dogn cybwys cymysg (TMR) gyda glaswellt a silwair india-corn.
Roedd yr ŵyn a anwyd i'r mamogiaid a gafodd y dogn hwnnw yn perfformio'n well na'r rhai a gafodd ddwysfwyd protein crai o 50% yn eu cymysgedd porthiant, gan ennill enillion pwysau byw dyddiol ychwanegol (DLWG) o 40g/ oen, tua 2.8 kg dros 10 wythnos. Hefyd, cafodd ŵyn eu gwerthu’n gynharach, a oedd yn golygu bod caeau’n cael eu rhyddhau i famogiaid eu pori.
Am bris o 654.50c/kg pwysau marw, roedd y cynnydd hwnnw'n werth £8.61/ oen.
Dywed Robert y byddai'n ymgorffori pys a ffa wedi’u crychu yn neiet y mamogiaid yn y blynyddoedd i ddod, ond ni fyddent yn cael eu tyfu gartref, gan fod y prosiect wedi dangos iddo nad yw'r cnwd yn addas i'r hinsawdd y mae'n ffermio ynddi.
"Pe bawn i'n ffermio mewn sir sydd â llai o law – Sir Benfro neu Swydd Henffordd, mae'n sicr yn rhywbeth y byddwn i'n ystyried ei dyfu oherwydd ei fod yn sefydlogi nitrogen ac mae'n ffordd dda o droi hen wndwn drosodd, ac mae'n gwneud dogn braf, ond mae'n rhaid bod gennych chi’r hinsawdd iawn i wneud iddo weithio.
"Pe bawn i'n gallu perswadio ffermwr arall i'w dyfu i mi, mae'n bendant yn addas ar gyfer y dogn cytbwys cymysg."
Byddai'r canlyniad wedi bod yn fwy ffafriol, mae'n credu, pe bai wedi cymryd y cnwd yn gynharach a'i gynaeafu fel cnwd cyfan yn lle hynny, yn hytrach na'i fynd ag ef i'r cyfnod cynaeafu â chombein.