25 Medi 2024
Mae Dyfrig ac Elin Griffiths a'u mab, Llyr, yn cynhyrchu llefrith o 500 o wartheg Holstein pur ar fferm Tafarn y Bugail, ger Aberteifi, gan dyfu'r rhan fwyaf o'r porthiant sy'n mynd i'r Dogn Cytbwys Cymysg (TMR).
Maen nhw'n tyfu 165 erw o india-corn, 500 erw o silwair glaswellt, 75 erw o haidd ac 80 erw o wair ar y 1,275 erw y maen nhw'n eu ffermio.
Mae'r fuches, sy'n cynhyrchu cyfartaledd blynyddol o 9,200 litr y fuwch, yn cael ei phori trwy'r haf ond mae'r rhai sy’n cynhyrchu mwyaf yn cael eu cadw dan do yn y nos i roi mwy o reolaeth dros gysondeb dwysfwyd a chymeriant.
Mae dim pori ar gwr y tymor yn helpu i gynyddu faint o laeth y gellir ei gynhyrchu o borthiant.
Y brif ffynhonnell brotein yn y TMR yw deholwyr had rêp a warchodir gan y rwmen.
Gan mai protein yw un o gydrannau drutaf y dogn, mae lleihau dibyniaeth gyffredinol ar y mewnbwn hwn a brynir i mewn yn opsiwn ariannol deniadol i'r busnes.
Mae blodau'r haul yn naturiol yn cynnwys llawer o brotein crai a gallant ddisodli rhywfaint o'r cynnyrch hwnnw a brynir i mewn.
Eleni, er mwyn gweld a allai hyn weithio heb beryglu cynhyrchiant, mae 20 erw o’r cnwd
india-corn yn cael ei blannu â blodau’r haul, gyda chymorth Cyllid Arbrofi Cyswllt Ffermio, menter sy’n ariannu unigolion a grwpiau o ffermwyr a thyfwyr i arbrofi eu syniadau a’u gwireddu.
Cafodd cymysgedd o 80% o india-corn a 20% o flodau’r haul ei hau, dewiswyd y gymhareb oherwydd gallai canran uwch o flodau'r haul arwain at gysgodiad.
Dywedodd agronomegydd y fferm, Lawrence Couzens, mai un o'r heriau mwyaf gyda chnwd deuol yw rheoli chwyn gan ei fod yn cyfyngu ar y defnydd o chwynladdwyr.
“Dim ond un chwistrell cyn-ymddangosiad sydd ar gael ac yna mae'n rhaid i chi gau'r giât,'' meddai.
Roedd y ddau gnwd wedi ennill y blaen ar y chwyn yn y cnwd ar fferm Tafarn y Bugail.
“Mae blodau’r haul yn gystadleuol iawn unwaith maen nhw’n tyfu a ffynnu, cyn belled nad ydyn nhw’n cael eu boddi gan chwyn yn gynharach, fe fyddan nhw’n boddi’r chwyn eu hunain,” meddai Lawrence.
“Ond gall fod yn laswelltir gyda dau bwrpas oherwydd os ydyn nhw'n tyfu'n gyflymach na'r india-corn gallant gysgodi'r india-corn felly dyna pam rydym ni wedi mynd am gymhareb o ddwy res o flodau'r haul i bob pedair o india-corn.''
Mae yna ddau brif glefyd y mae blodau'r haul yn agored iddynt - botrytis a sclerotinia.
Pydredd planhigion yw botrytis a achosir gan amodau cynnes, gwlyb tra bod sclerotinia yn pydru coesyn y planhigyn.
Dywed Lawrence, os bydd botrytis mewn cnwd blodyn yr haul, gellir defnyddio glyffosad i sychu'r cnwd i gyflymu'r broses gynhaeaf, ond nid yw hyn yn opsiwn mewn cnwd deuol india-corn.
“Yn y sefyllfa hon yr unig opsiwn yw cynaeafu cyn gynted ag y bo modd,” meddai. “Mae Sclerotinia ar y cyfan yn haws ei reoli.''
Gall difrod gan wlithod, cwningod a cholomennod fod yn broblem pan ddaw i'r amlwg, ychwanegodd. “Gall pryfed gleision fod yn broblem wrth i'r planhigyn dyfu ond nid yw'n ymddangos eu bod yn effeithio ar y cnwd.''
Er nad yw’r cnwd ar fferm Tafarn y Bugail wedi’i gynaeafu eto, disgwylir i’r blodau haul gynhyrchu cnwd da – mae data o Ganada lle tyfir clystyrau pur o flodau’r haul yn dangos cnwd o tua 19t/erw.
“Dŵr fyddai llawer o hynny, felly gorau po hwyraf y gellir eu cynaeafu, er mwyn cynyddu lefel y deunydd sych (DM),” meddai Lawrence.
Mae india-corn yn dadansoddi tua 8% o brotein ond dylai cynnwys blodau'r haul yn y gymysgedd gynyddu lefel y protein yn gyffredinol i 11-12%.
Mae’r protein hwnnw’n bennaf yn brotein diraddiadwy yn y rwmen (RDP), er mwyn targedu diet protein crai is a lleihau cyfanswm y mewnbynnau, bydd angen bwydo protein dargyfeiriol o ansawdd da hefyd, meddai’r maethegydd llaeth Iwan Vaughan, sy’n llunio’r dogn ar fferm Tafarn y Bugail.
“Mae india-corn a blodau'r haul yn cyfuno'n eithaf da oherwydd os gallwch chi ddod â phrotein i mewn fel protein diraddiadwy yn y rwmen ynghyd â startsh o'r india-corn rydych chi'n defnyddio mwy yn y rwmen, gan ysgogi eplesu yn y rwmen a synthesis protein microbaidd, '' meddai.
Mae'n bwysig dadansoddi'r cnwd, ychwanegodd. “Cyn belled â bod gennych chi ddadansoddiad gall y maethegydd weithio o’i gwmpas ond buan fydd y fuwch yn rhoi gwybod i chi os yw hi’n hapus ai peidio, hi yw’r beirniad cyntaf.
“O ran canran, mae'n debyg na fyddech chi am fynd dros 20-30% o'r porthiant hwn o fewn cyfanswm y porthiant yn y diet oherwydd bod blodau'r haul yn cynnwys llawer o olew.''
Mae blodau'r haul yn cynnwys llawer o ffibr hefyd ac mae’n darparu cydbwysedd da i silwair aml-doriad.
“Os ydych chi ar system pum toriad lle mae gennych chi laswellt gwyrddlas sy'n cynnwys llawer o brotein ac egni ond dim llawer o NDF (ffibr glanedol niwtral) mae angen y ffibr arnoch chi,” meddai Iwan.
“Os oes gennych chi laswellt coesog ar system dau doriad byddech chi am leihau ffibr o ffynonellau eraill fel gwellt os ydych chi'n bwydo india-corn a blodau'r haul. Mae'r cyfan yn dibynnu ar beth arall sy'n mynd i mewn i'r diet.''
Tra bod protein yn ddrud, dywedodd Iwan fod egni yn y clamp o bosib yn fwy gwerthfawr i fferm laeth ac felly mae angen ystyried hynny wrth dyfu cnwd deuol.
“Byddai'n well gen i gael silwair 12ME yn y clamp sydd â 14% o brotein yn hytrach na silwair 9ME sydd â 18% o brotein, gallaf wneud i hynny weithio ac mae'n haws prynu protein i mewn nag egni.''
Mae blodau'r haul yn cael eu tyfu'n bennaf ar y Cyfandir am eu holew ac mae amrywiaethau wedi'u bridio ar gyfer yr hinsawdd a'r pwrpas hwnnw yn hytrach nag fel dwysfwyd ar gyfer da byw.
Gall y cynnwys sy’n cynnwys llawer o olew, er ei fod yn fuddiol i lefelau braster menyn wrth gynhyrchu llaeth, achosi problemau.
“Mae'n ymwneud â chael y cydbwysedd yn iawn oherwydd os oes gennych chi ormod o olew yn y dogn mae'n cael effaith ar berfedd y fuwch - mae 80% o india-corn a 20% o flodau'r haul yn rhoi'r cymysgedd iawn,'' meddai Lawrence.
FFEITHIAU AM Y FFERM
Lloia drwy'r flwyddyn
Parlwr swingover 24/48
Cyflenwir llaeth i Freshways
Pedar aelod o staff llawn amser