17 Rhagfyr 2025
Mae astudiaeth ar fferm yng Nghymru yn dangos nad yw torri'r llwyfan pori ymlaen llaw yn darparu unrhyw fantais ariannol na mantais o ran ansawdd porthiant mewn rhai systemau llaeth.
Yn Moor Farm, ger Treffynnon, mae gan y teulu Davies bolisi o dorri padogau ymlaen llaw hyd at bedair gwaith y flwyddyn pan fo'r gorchuddion yn fwy na 3,100kgDM/ha, pan fo'r gwndwn yn goesog ac yn ei gam atgenhedlu.
Gyda dim ond ychydig o ymchwil wedi'i chyhoeddi ar dorri ymlaen llaw, trwy eu gwaith fel aelod o rwydwaith 'Ein Ffermydd' Cyswllt Ffermio, dechreuodd y teulu Davies astudiaeth i brofi manteision awgrymedig, gan gynnwys a yw wir yn gwella ansawdd porfeydd a chymeriant gwartheg yn ystod y tymor pori ac yn lleihau baich chwyn.
Mae'r canfyddiadau bellach wedi'u cyhoeddi ac maent yn ddadlennol, gan nodi nad oedd gan dorri padogau ymlaen llaw unrhyw fudd economaidd, ac nad oedd yn cynyddu cynhyrchiant ac ansawdd glaswellt.
Er bod tacluso'r gwndwn "yn edrych yn braf", nid oedd yn cynyddu lefelau egni metaboladwy glaswellt (ME), gwerth D na phrotein crai, meddai Swyddog Sector Llaeth Cyswllt Ffermio, Osian Hughes, a arweiniodd y prosiect.
Pan ddadansoddwyd lefelau cynhyrchu glaswellt, datgelodd y data fod torri padogau ymlaen llaw wedi ei leihau gan 0.4 tunnell DM/ha yn astudiaeth Moor Farm o’i gymharu â gwndwn lle nad oedd ymyrraeth fecanyddol, ychwanega.
"Mae'r gwaith hwn wedi dangos nad oes llawer o enillion i'w gwneud trwy dorri padogau cyn pori," meddai Osian.
Mae Moor Farm yn cynorthwyo’r fuches Ffrwd Holstein Friesian sy'n lloia yn y gwanwyn, ac mae cynhyrchiant llaeth o laswellt wedi’i bori yn un o brif nodweddion y system.
Mae'r math hwn o fuwch yn cynhyrchu mwy o laeth nag anifeiliaid croesfrid ac mae ganddo gymeriant bwyd uwch. Roedd y ffactorau hyn, ynghyd ag ymchwil gyfyngedig ar dorri padogau ymlaen llaw mewn system laeth glaswellt allbwn canolig fel eu system nhw, ymhlith y rhesymau pam yr oedd y teulu Davies yn awyddus i roi’r polisi hwn ar waith ar eu fferm eu hunain.
Rhannwyd cae yn ddau badog un hectar – un i weithredu fel llain reoli, a'r llall yn cael ei dorri ymlaen llaw 6-12 awr cyn pob rownd bori.
Roedd cynhyrchu glaswellt yn cael ei fesur yn wythnosol neu bob pythefnos gyda mesurydd plât sy’n codi a samplau wedi'u torri a'u pwyso i ganfod faint o ddeunydd sych (DM) a gynhyrchwyd.
Dadansoddwyd samplau o laswellt o bob padog cyn pori gyda sbectrosgopeg is-goch agos (NIRS), ac aseswyd ansawdd a dwysedd y borfa a’r baich chwyn yn weledol.
Roedd sawl canfyddiad allweddol:
Roedd ME yn yr adran wedi'i dorri ymlaen llaw yn amrywio rhwng 10.8 MJ / kg a 11.2 MJ / kg ac o 10.9 a 11.3 MJ / kg yn y llain reoli
Roedd ystod protein crai yn uwch yn y llain reoli - rhwng 16.9% a 21% o’i gymharu â 16.1% a 20.4% ar ôl torri ymlaen llaw
Cadarnhaodd y dadansoddiad o werth treuliadwyedd (D) y patrwm hwnnw hefyd - rhwng 69.2 - 72g y kg yn y llain reoli ac o 68.5 - 71.2g y kg yn yr ardal a oedd wedi'i thorri
• Roedd cyfaint y glaswellt a dyfwyd yn gostwng yn y rhan a dorrwyd ymlaen llaw – sef 39.7tDM/ha dros y tymor pori o’i gymharu â 46.8kgDM/ha yn y llain reoli.
Ond a yw torri ymlaen llaw yn annog mwy o gymeriant? Yn ôl y darn hwn o ymchwil, sef data a gasglwyd o 10 buwch â choleri sy'n archwilio cnoi cil, cymeriant ac amseroedd pori a gorwedd, nid oedd unrhyw wahaniaeth amlwg mewn ymddygiad rhwng y buchod a fu’n pori porfeydd a dorrwyd ymlaen llaw a'r llain reoli.
Mae'r gost sy'n gysylltiedig â thorri ymlaen llaw yn sylweddol - sef rhwng £50 a £90ha yr awr gan ystyried llafur, tanwydd, dibrisiant peiriannau a thraul, yn ôl yr astudiaeth.
Wrth werthuso’r astudiaeth, mae Osian yn cydnabod bod lle i dorri ymlaen llaw o hyd mewn rhai sefyllfaoedd.
"Gellir ei ddefnyddio fel offeryn i reoli gorchuddion sy'n fwy na 3,400 kgDM/ha a gwella'r defnydd o’r glaswellt a gynhyrchir pan na allwch fforddio cymryd padog allan fel gwarged, gellir ei ddefnyddio'n effeithiol mewn sychder, er enghraifft," meddai.
Er nad yw'r canfyddiadau yn paentio darlun ffafriol i dorri ymlaen llaw, mae'n system a fydd yn parhau yn Moor Farm, gan gynnwys am resymau heblaw'r rhai a ystyriwyd gan yr astudiaeth.
Mae Rhys Davies, sy'n ffermio yno gyda'i rieni, Dei a Heulwen, yn dweud bod eu padogau’n fach o ran nifer y gwartheg sy'n cael eu godro ac, felly, nid yw cymryd rhai o'r cylchdro i'w torri fel silwair yn syml.
"Pe na baem yn torri ymlaen llaw, byddai angen i ni docio cwpl o weithiau'r flwyddyn, unwaith cyn y cylchdro olaf oherwydd ei bod yn bwysig glanhau'r gorchuddion cyn twf gwerthfawr y gwanwyn, ac ni fydd y gwartheg yn gwneud y gwaith tacluso hwnnw hyd yn oed pan fyddant yn gwneud y gwaith gorau y gallant."
Mae’r fath o fuchod sydd ganddo, y mae rhai ohonynt yn cynhyrchu 50 litr o laeth y dydd ar frig y cyfnod y llaeth, angen cymeriant o 24kg/DM/dydd ond derbynnir yn gyffredinol mai dim ond tua 18kg o laswellt sydd heb ei bori y gall buwch ei gymryd.
"Trwy dorri gwair, rydyn ni'n ei gwneud hi'n haws i'n gwartheg gael y cymeriant sydd ei angen arnyn nhw, pan fydd y cyfan sydd angen iddyn nhw ei wneud yw sefyll yno a bwyta glaswellt sydd eisoes wedi'i dorri a'i osod o'u blaenau."
Mae arsylwadau Rhys ei hun yn awgrymu bod gwartheg yn treulio 45-60 munud yn llai o amser yn pori pan fydd glaswellt yn cael ei dorri ymlaen llaw, er mwyn bodloni eu gofynion o ran porthiant, a’r gwartheg aeddfed, sy'n cynhyrchu mwy o laeth, sy'n pori am y cyfnod byrraf, a’r heffrod sy’n pori am y cyfnod hiraf.
"Mae'r gwartheg hŷn hynny'n cael y brathiad cyntaf, felly os gallwn leihau'r gystadleuaeth i’r heffrod trwy dorri ymlaen llaw, mae'n rheswm da dros wneud hynny.
"Mae'r dystiolaeth rydyn ni wedi'i gweld o ran ymddygiad gwartheg yn dangos ei fod yn helpu ein gwartheg, ond mater arall yw a fyddai'n cael yr un manteision i wartheg pori llai gyda chymeriant o 18kgDM y dydd."
Mae Rhys hefyd yn defnyddio torri ymlaen llaw yn strategol pan nad yw'r amodau pori yn berffaith. "Rydyn ni'n ceisio ail-greu'r diwrnodau pori perffaith' hynny pan fydd gwartheg yn gallu pori a gwneud y mwyaf o’r cymeriant yn ystod diwrnodau hir, cynnes yr haf."
Mae torri ymlaen llaw yn un o nifer o opsiynau y mae ffermwyr yn eu defnyddio i reoli glaswellt pan fo gorchuddion yn uchel ac mae’r porfeydd yn goesog.
Mae tocio’n un opsiwn, ond mae ganddo gost debyg i dorri ymlaen llaw ac, fel y mae Osian yn nodi, gall rwystro aildyfiant os nad yw'n cael ei wneud yn syth ar ôl pori.
Mae byrnu yn ddull arall pan fo cyflenwad da o laswellt ar draws y fferm.
Mae yna hefyd yr opsiwn o symud gwartheg yn amlach o un seibiant pori i'r llall.
"Gall symud y fuches ddwy neu dair gwaith o fewn cyfnod o 12 awr arwain at well defnydd o orchuddion uwch ac mae'r costau tanwydd a pheiriannau yn is o’i gymharu â thorri cyn pori," meddai Osian.