Strategaeth Bwyd Cymunedol
Mae Rhaglen Lywodraethu 2021 i 2026 Llywodraeth Cymru a’r Cytundeb Cydweithredu, yn ymrwymo i ddatblygu Strategaeth Bwyd Cymunedol Cymru i annog cynhyrchu a chyflenwi bwyd o ffynonellau lleol yng Nghymru.
Astudiaeth Mapio Systemau Strategaeth Bwyd Cymunedol: Canlyniadau Ymgysylltu â Rhanddeiliaid
Comisiynwyd Miller Research ym mis Chwefror 2023 i gynnal ymarfer ymgysylltu â rhanddeiliaid ynglŷn â ‘Map Systemau Bwyd Cymunedol’ Llywodraeth Cymru, a ddyluniwyd i adlewyrchu dealltwriaeth gyfredol, gywir o’r sefyllfa Bwyd Cymunedol yng Nghymru.
Roedd hyn yn golygu cynnal cyfres o bum gweithdy hydredol gyda ‘grŵp arbenigwyr’ enwol, ochr yn ochr â 9 gweithdy ychwanegol gyda grwpiau rhanddeiliaid ehangach. Ymgysylltwyd â chyfanswm o oddeutu 80 o randdeiliaid yn rhan o’r gwaith ymchwil hwn. Rhoddodd y rhanddeiliaid adborth ar y map y gallwch ei ddarllen yma.
Astudiaeth Mapio Systemau Strategaeth Bwyd Cymunedol: Canlyniadau Ymgysylltu â Rhanddeiliaid
Rydym ni wedi cynnal dau arolwg i gasglu barn ar ddatblygiad y Strategaeth Bwyd Cymunedol, y cyntaf ar gyfer defnyddwyr a'r ail ar gyfer rhanddeiliaid sy'n ymwneud â mentrau bwyd cymunedol. Gallwch ddarllen y canlyniadau yma:
Astudiaethau Achos o Gymru
Dyma rai enghreifftiau o fentrau bwyd cymunedol sydd eisoes wedi'u sefydlu sy'n dangos amrywiaeth ac ystod y gweithgareddau sy'n gysylltiedig â bwyd sydd eisoes yn digwydd yn ein cymunedau.
(Ymwadiad: Roedd y deunydd a'r wybodaeth a geir yn yr astudiaethau achos hyn yn gywir ar adeg ysgrifennu)
Food Cardiff
Mae Bwyd Caerdydd yn bartneriaeth o unigolion a mudiadau sy’n gweithredu fel hyb i gysylltu’r bobl a’r prosiectau sy’n gweithio er mwyn hybu bwyd iach, cynaliadwy o safbwynt amgylcheddol a moesegol ar draws y ddinas. Gan weithredu fel llais ar gyfer newid ehangach, mae Bwyd Caerdydd yn credu bod y bwyd rydym yn ei fwyta yn cael effaith fawr ar fywyd yng Nghaerdydd a’r ardaloedd o gwmpas y ddinas – nid yn unig ar fywyd pobl, ond hefyd ar gymunedau a busnesau, ffermwyr a chynhyrchwyr bwyd a’r amgylchedd hefyd. Mae bwyd da’n creu cymunedau cryf, iach a gwydn.
Big Bocs Bwyd
Ysbrydolwyd Bocs Bwyd Mawr yn 2018 gan 2 brosiect yn Ysgolion Cynradd Cadoxton ac Oakfield yn y Barri. Mae’r prosiectau hyn wedi trosi cynwysyddion cludo nwyddau ar dir ysgolion lleol yn ganolbwynt ar gyfer addysg am bopeth sy’n gysylltiedig â bwyd.
Cae Tan
Mae Cae Tân, a ffurfiwyd yn 2015, yn brosiect amaethyddiaeth a gefnogir gan y gymuned ar Benrhyn Gŵyr. Yn ystod yr 8 mlynedd ers sefydlu Cae Tân mae’r ymgysylltu a’r diddordeb wedi cynyddu. Roedd prosiect Cae Tân yn un o’r prosiectau cymunedol blaenllaw a oedd yn cael ei gefnogi gan gwmni buddiannau cymunedol cydweithredol Gower Power, ac erbyn hyn mae wedi cael sylw cadarnhaol ar y cyfryngau oherwydd ei bwyslais ar les, cymunedau, yr amgylchedd a chynaliadwyedd.
Clynfyw Care Farm
Dechreuodd Fferm Ofal Clynfyw yn Nyffryn Teifi ym mis Mawrth 2011. Tyfodd o Clynfyw Countryside Centre Ltd, a sefydlwyd yn 1985 i wneud cefn gwlad yn fwy hygyrch i ymwelwyr anabl drwy ddarparu bythynnod hygyrch a gweithgareddau diddorol. Erbyn hyn mae eu tîm ymroddgar o 39 gweithiwr cyflogedig a 10 gwirfoddolwr yn cefnogi pobl anabl ac agored i niwed, gan ddarparu prosiectau natur llawn pwrpas, yn y Gymraeg a’r Saesneg, er mwyn galluogi dysgu, ymgysylltu, cyfraniad ac – yn bwysig iawn - hwyl!
Mach Maethlon
Mae Mach Maethlon yn fudiad cymunedol ym Mro Ddyfi sy’n cyfuno “3 phrosiect ag un pwrpas cyffredin”. Y prosiectau hyn yw:
- Bocs Llysiau Mach – cynllun bocs llysiau tymhorol yn cefnogi mynediad cymunedol at dir i dyfu bwyd
- Mach Bwytadwy - 14 o fannau cyhoeddus bwytadwy o amgylch Machynlleth yn cael eu trefnu gan wirfoddolwyr
- Rhannu Tir Dyfi – paru pobl sydd eisiau tyfu pethau â thir sydd ar gael
Social Farms & Gardens
Mae Social Farms and Gardens yn elusen sy’n gweithredu ledled y DU er mwyn cefnogi cymunedau i ffermio, garddio a thyfu gyda’i gilydd. Eu cenhadaeth yw gwella iechyd a lles unigolion, cymunedau a’r amgylchedd drwy weithgareddau natur sy’n galluogi pobl a chymunedau i gyflawni eu potensial yn llawn, fel rhan o’u bywyd bob dydd.
Vale School Catering
Ym mis Ionawr 2019, cyhoeddwyd adroddiad gan PER Consulting, ar ran Cyngor Bro Morgannwg, ynglŷn ag ymarferoldeb caffael cynnyrch lleol o Fro Morgannwg i’w defnyddio mewn prydau bwyd mewn ysgolion lleol. Ffurfiwyd Cwmni Masnachu’r Awdurdod Lleol i fanteisio ar y galluoedd arlwyo ym Mro Morgannwg. Nid oedd yr endid hwn a sefydlwyd wedi’i rwymo gan y rheolau caffael yr oedd yn rhaid i’r Cyngor ehangach eu dilyn, ac o ganlyniad gallai gaffael cynnyrch yn lleol, gan gefnogi’r amgylchedd lleol, cynyddu cynaliadwyedd a lleihau milltiroedd bwyd
Astudiaethau Achos y tu allan i Gymru
Grow it Yourself
Sefydlwyd GIY (Grow It Yourself) yn 2008 gan Michael Kelly, a dechreuodd fel grŵp cymunedol gwirfoddol yn Waterford, yn Iwerddon, wedi’i sefydlu fel ffordd i bobl y ddinas ddod at ei gilydd i ddysgu sut i dyfu bwyd. Yn 2009, sefydlwyd GIY ei hun fel menter gymdeithasol i gefnogi prosiectau tyfu bwyd cymunedol a hybu tyfu bwyd fel ffordd o ysgogi dull mwy cynaliadwy o fyw.
Glasgow Community Food Network
Sefydlwyd Glasgow Community Food Network (GCFN) yn 2017 i ddod ag ymarferwyr a sefydliadau’r sector preifat, y sector cyhoeddus a’r trydydd sector, ac unigolion eraill â diddordeb, at ei gilydd i ddatblygu system fwyd lewyrchus yn Glasgow. Nod GCFN yw gweithio gyda phawb sydd â diddordeb mewn bwyd: cogyddion a thai bwyta, ffermwyr a garddwyr marchnad, gwirfoddolwyr banciau bwyd a cheginau cawl ac unrhyw un arall sydd eisiau gwell bwyd i bobl Glasgow.
Home (Helping Old Moat Eat)
Un o brosiectau Sow the City oedd Helping Old Moat Eat (HOME). Roedd yn weithredol rhwng 2013 a 2016 a’i nod oedd darparu bwyd mewn argyfwng er mwyn lleihau tlodi bwyd a dileu rhwystrau a oedd yn atal pobl rhag cael bwyd. Roedd HOME yn darparu gwasanaethau er mwyn mynd i’r afael â rhai o achosion hirdymor tlodi bwyd gan gynnwys gwella sgiliau coginio a chyllidebu, gwella mynediad at fwyd maethlon, rhesymol a chyfleoedd bwyta cymunedol, iach.
