Mae ffermwr llaeth newydd i’r diwydiant sy’n trawsnewid ei system i organig yn manteisio ar wybodaeth ac arbenigedd cynhyrchwr llaeth a ddechreuodd ei fusnes ei hun 20 mlynedd yn ôl.
Mae Michael Houlden yn cadw buches o 56 o fuchod Jersey a lloeau ger Sanclêr, Sir Gâr, ar fferm 42 hectar (105 erw) a brynodd yn 2012.
Mae’r her economaidd a ddaw o gynhyrchu llaeth confensiynol o fuches laeth fechan wedi’i annog i ystyried dulliau gwahanol o wahaniaethu ei laeth er mwyn sicrhau’r elw gorau. Roedd trawsnewid i system organig yn cynnig cyfle i ychwanegu gwerth, ond roedd cymryd cam cyntaf yn anodd, nes iddo ymuno â ffermwr llaeth profiadol.
Mae Haydn Evans, cyn reolwr banc a sefydlodd ei fusnes llaeth wedi iddo adael y sector bancio, yn un o 28 mentor sy’n darparu arweiniad a chyngor trwy raglen fentora Cyswllt Ffermio.
Ymgeisiodd Michael i gael ei fentora gan Haydn oherwydd ei brofiad yn y sector llaeth organig - mae’n godro 100 o fuchod Friesian Prydeinig ar fferm 97 hectar, hefyd yn Sir Gâr.
Gydag arweiniad Haydn, mae Michael yn anelu at fod wedi trawsnewid y fferm yn llwyr erbyn mis Medi 2018.
Mae Michael yn ffermwr cenhedlaeth gyntaf a ddechreuodd gyda diadell fechan o ddefaid yn Somerset wedi iddo gwblhau cwrs Tystysgrif Addysg Uwch mewn Rheolaeth Amaethyddol. Datblygodd ei ddiadell i gynnwys 320 o famogiaid magu ond roedd ei system yn ddibynnol iawn ar dir wedi’i rentu.
Ei uchelgais oedd sefydlu buches laeth ar fferm unigol. Daeth y cyfle hwnnw pan ddaeth Plas -y-Cerdin ar y farchnad.
Aeth ati i stocio’r fferm gyda gwartheg Jersey gan ganolbwyntio ar gynhyrchu llaeth gyda gwerthoedd cydrannol uchel - mae’r braster menyn yn 5.95% ar gyfartaledd a’r protein yn 3.95%. Mae’r cynnyrch cyfartalog i bob buwch yn 4,900 litr, a gyflawnir o dunnell o ddwysfwyd. “Gyda gwartheg Jersey, mae’n ymwneud ag ansawdd y llaeth yn hytrach na faint a gynhyrchir,’’ meddai Michael. Mae’r cyfrif celloedd Somatig yn 179,000 cell/100ml a’r Bactoscan yn 27.
Fe ystyriodd Michael y syniad o drawsnewid i system organig ddwy flynedd yn ôl, ond mae’n cyfaddef nad oedd y fferm yn barod bryd hynny, nac yntau ychwaith. “Un o’r pethau oedd yn fy nal yn ôl rhag trawsnewid oedd y diffyg maeth yn y pridd. Roedd y fferm wedi cael ei ddefnyddio ar gyfer tyfu silwair ers blynyddoedd, ond nid oedd da byw yno. Roedd angen i mi adfywio’r pridd.” Cychwynnodd ar raglen o ail-hadu gyda chymysgedd meillion.
Yn ddiweddar, cymerodd yr awenau ar floc o dir 22 hectar cyfagos ar Denantiaeth Busnes Fferm, a dyna oedd y sbardun i gymryd golwg o’r newydd ar drawsnewid.
Gyda chefnogaeth Haydn, mae bellach yn barod i gychwyn ar y broses ac i gynyddu’r fuches i darged o 80 o wartheg. “Mae’r farchnad organig yn dynn ac mae’r system grantiau wedi’i strwythuro mewn modd lle bod angen i chi ddangos bod galw yn ogystal â rheswm i fynd yn organig. Ond mae cyfleoedd ar gael os yw’r system yn iawn,’’ meddai Michael.
Mae Haydn wedi dod â safbwynt allanol i gynlluniau Michael ac mae wedi herio ac annog ei syniadau. “Mae Haydn yn un sydd wedi bod yn fy sefyllfa i ac wedi dysgu o brofiad, ac felly mae manteisio ar y profiad hwnnw wedi bod yn werthfawr iawn. Mae’n glust i wrando ar syniadau. Mae hefyd wedi trefnu i ni gael ymweld â ffermydd llaeth organig i edrych ar yr hyn y meant yn ei wneud.’’
Mae Haydn yn dweud ei bod hi’n bwysig i bob ffermwr, ond yn enwedig ar gyfer y rheini sy’n cychwyn ar y daith, i gael rhywun yn herio eu meddylfryd er mwyn sicrhau bod eu syniadau’n ddigon cadarn i lwyddo’n fasnachol.
“Mae brwdfrydedd yn hanfodol ond nid yw’n gwarantu llwyddiant. Mae angen cynllun busnes ar bob ffermwr o’r hyn y maent eisiau ei gyflawni ac yna i wahodd rhywun i herio hynny. Os oes gennych rywun ar y tu allan yn edrych ar eich busnes, mae’n bosib y byddai’r person hwnnw’n gweld y problemau a’r cyfleoedd nad ydynt bob amser yn amlwg i’r ffermwr.”
Dan y cynllun mentora, bydd Haydn yn cefnogi Michael mewn cyfarfodydd misol dros gyfnod o 18 mis.
Mae Michael yn hyderus mai trawsnewid i system organig yw’r dewis gorau ar gyfer ei fusnes. “Mae’n rhaid i chi gredu mewn system organig, mae’n rhaid bod yno angerdd yn hytrach na’i wneud er mwyn sicrhau elw economaidd yn unig. I mi, mae’n ymwneud â chynaliadwyedd cynhyrchu, ac i gadw cymaint yn fewnol â phosib.”
Un o’r mesurau arbed arian y mae eisoes wedi’i roi ar waith yw cyfnod o 16 awr rhwng bob godriad - godro deirgwaith dros ddeuddydd. Nid yw hyn wedi cael effaith sylweddol ar y cynnyrch - gwelwyd lleihad o 30 litr yn unig o 42 o wartheg godro. Trwy odro’n llai aml, mae’n gwneud arbedion ariannol o ran llafur a thrydan. “Nid yw mor eithafol â godro unwaith y dydd, ac nid yw’n ymddangos fel ei fod yn gofidio'r gwartheg,” meddai.
Fel rhan o Raglen Fentora Cyswllt Ffermio, gall mentai cymwys gael mynediad at 22.5 awr o wasanaethau mentora gyda’r mentor ffermio neu goedwigaeth a ddewiswyd ganddynt.
Mae Einir Haf Davies, Rheolwr Datblygu a Mentora Cyswllt Ffermio, yn dweud bod mentoriaid wedi dysgu o brofiad, a gallant ddatblygu perthynas yn seiliedig ar ffydd a pharch.
“Mae’n gyfle i ffermwyr a choedwigwyr ddatblygu sgiliau cyfathrebu, i wrando, dysgu ac ehangu ar eu safbwynt a fyddai’n gallu eu cynorthwyo yn y pen draw i ganfod ffyrdd newydd i edrych ar sefyllfaoedd newydd ac i ymdopi â heriau,’’ meddai.
Mae gan Cyswllt Ffermio rwydwaith o 40 mentor, yn ymwneud ag amrywiaeth o sectorau ledled Cymru. Am fwy o fanylion ynglŷn â’r rhaglen ac i ddewis mentor, ewch i https://businesswales.gov.wales/farmingconnect/cy/mentora.