5 Chwefror 2020
Mae gwaith samplu pridd ar fferm ffrwythau a llysiau yng Nghymru wedi dangos y manteision sydd ar gael drwy gynllunio rheolaeth y maetholion mewn garddwriaeth.
Mae Claudia Lenza yn tyfu ffrwythau a llysiau ar 7.6 hectar (ha) yn Llanfihangel Crucornau yn Sir Fynwy.
Y brif fenter sydd ganddi ar The Fruit Farm yw perllan sy'n tyfu 3.2ha o afalau bwyta. Mae hi hefyd yn tyfu 0.6ha o ellyg ynghyd â ffrwythau meddal sy’n cynnwys mefus, mafon, mafonfwyar, cyrens duon, cyrens cochion, eirin Mair a mwyar duon.
Mae yna ardal lysiau hefyd o 1ha lle mae'n tyfu amryw o gnydau gan gynnwys pwmpenni, brocoli, ffa, bresych a saladau.
Mae'r cynnyrch yn cael ei werthu'n bennaf mewn siop fferm ar y safle, ac mae'r fferm yn gweithio tuag at ardystiad organig.
Gydag 80% o’r costau’n cael eu hariannu drwy Wasanaeth Cynghori Cyswllt Ffermio, cafodd samplau pridd eu cymryd mewn mannau strategol ar draws y fferm i lywio’r gwaith i gynllunio rheolaeth maetholion yn y berllan a'r mannau sy’n tyfu ffrwythau meddal a llysiau; cymerwyd 20 o samplau i ymdrin â phob parth tyfu.
Dywed Dr Delana Davies, Swyddog Technegol Cyswllt Ffermio, bod gwybodaeth gywir am statws y maetholion yn y pridd yn bwysig wrth ichi dyfu unrhyw gnwd, ond yn arbennig felly yn achos menter garddwriaeth sy'n tyfu amrywiaeth o ffrwythau a llysiau mewn lle cryno.
"Mae'n bwysig cydnabod bod gan wahanol gnydau ofynion amrywiol o ran maetholion, a bod iechyd a chynhyrchiant y cnwd yn dibynnu ar ateb yr anghenion hynny," meddai.
Gyda set gyflawn o ganlyniadau’r maetholion sydd yn y pridd ym mhob ardal dyfu, mae’n bosibl gwneud argymhellion manwl i bob llain yn ôl y cnwd sydd am gael ei dyfu a chydbwysedd y pridd.
Wrth ddadansoddi’r samplau a gymerwyd yn The Fruit Farm, edrychwyd ar pH y pridd, ffosfforws (P), potasiwm (K) a magnesiwm (Mg).
Mae lefelau delfrydol ar gyfer pH y pridd yn hanfodol er mwyn sicrhau bod y planhigyn yn cymryd cymaint â phosibl o faetholion ohono, ac eto i gyd, roedd yr holl samplau o The Fruit Farm yn is na’r targed a argymhellir, sef 6.5, gan amrywio o 4.4 i 5.7.
"Yr argymhelliad oedd defnyddio pum tunnell yr hectar (t/ha) o galchfaen daear drwy ei daenu ar yr wyneb yn y fan lle mae’r gwreiddiau’n tyfu yn y perllannau a thrwy ei aredig i mewn i'r llain lysiau,” meddai’r Dr Davies.
Un o brif rolau P mewn planhigion yw hwyluso'r trosglwyddiad egni; mae P yn bwysig o ran ysgogi twf cynnar y planhigion a chyflymu aeddfedrwydd. Y mynegai P gorau o safbwynt maint y cnwd yw 2 yn achos ffrwythau a 3 yn achos llysiau.
Yr argymhelliad oedd na ddylai P, gwrteithiau na thail organig gael eu chwalu ar y 35% o’r tir lle roedd y mynegai P yn 4 neu'n uwch, yn ôl Dr Davies.
"Mae’r eithriadau'n cynnwys cnydau fel salad deiliog, merllys, seleri a hopys lle gall fod yn briodol chwalu P ar fynegai o 4.”
Drwy brofi’r pridd, tynnwyd sylw hefyd at dir lle roedd mynegai P rhy uchel yn peri risg o drwytholchi; ni ddylai gwrtaith sy'n cynnwys P gael ei chwalu nes bod y mynegai wedi gostwng i 3.
Mae K yn gysylltiedig â symudiadau dŵr, maetholion a charbohydradau drwy feinwe planhigion a’r mynegai gorau posibl o ran maint y cnwd a defnyddio maetholion eraill yw 2+.
Ar y cyfan, roedd lefelau’r K ym mhridd The Fruit Farm yn ddigonol i uchel. Dim ond 35% o’r samplau oedd ychydig yn isel.
Mewn system organig, mae angen sicrhau caniatâd gan y corff ardystio cyn ichi gael defnyddio mathau cymeradwy o botash wedi’i brynu, megis sylvinite.
Dywed Dr Davies bod angen mynegai o 0 fel rheol er mwyn dangos bod angen y caniatâd arbennig yma.
Mg sy’n ffurfio craidd canolog y cloroffyl ym meinwe’r planhigyn, felly os yw’n ddiffygiol fe fydd twf y planhigyn yn wael ac yn grebachlyd.
Mae magnesiwm hefyd yn helpu i danio systemau ensymau penodol sy’n hybu metabolaeth arferol y planhigyn.
Y mynegrif gorau o ran magnesiwm yn y pridd yw 2. Roedd yr holl samplau a gymerwyd yn The Fruit Farm yn cyd-fynd a’r targed ar gyfer y mynegai Mg neu’n uwch na’r targed.
Serch hynny, mae Dr Davies yn nodi y gall lefelau’r Mg sy’n cael ei ddefnyddio fod yn isel pan fydd y gymhareb K:Mg yn fwy na 3:1. "Roedd cymhareb o’r fath i’w gweld ar sawl un o’r lleiniau,” meddai.
Roedd y cyngor a roddwyd yn y Cynllun Rheoli Maetholion i The Fruit Farm yn cynnwys:
Afalau: dylid ystyried taenu gwrtaith P organig sydd wedi’i gymeradwyo, fel 'Gafsa'. Bydd angen i'r calchfaen gael ei daenu ar yr wyneb o fewn y fan lle mae’r gwreiddiau’n tyfu, gan nad oes unrhyw opsiynau o roi calch yn yr isbridd. Byddai'r hyn sy'n cyfateb i 1,000 kg/ha yn cyfateb i 1kg fesul 10m2. Ni ddylai’r mynegai K gael ei godi’n uwch na 2 gan fod lefelau K rhy uchel yn gallu creu effaith andwyol ar ansawdd storio’r ffrwythau.
Gellyg: mae ar y rhain angen 70kg/ha o botash. Byddai chwalu gwrtaith organig 'wedi’i gymeradwyo' sy'n darparu N, P a K yn addas i’r cnwd hwn. Mae pelenni gwrtaith ieir organig eisoes yn cael eu taenu ar The Fruit Farm, a byddai taenu’r rhain ar gyfradd o 1,000kg/ha yn rhoi 15kg o N, 20kg o P ac 20kg o K.
Mafon: mae ar y ffrwyth hwn angen calch fel y flaenoriaeth. O gofio bod angen mynegai o 2 ar gyfer magnesiwm, argymhellir taenu calchfaen magnesaidd ar y lleiniau. Bydd angen i’r calchfaen gael ei daenu ar yr wyneb yn y fan lle mae’r gwreiddiau’n tyfu gan nad oes unrhyw opsiynau i roi calch yn yr isbridd. Byddai'r hyn sy'n cyfateb i 5 t/ha yn cyfateb i 0.5 kg i bob 1m2. Dylai hyn gael ei ailadrodd ddwywaith y flwyddyn gydag ail brawf pridd yn yr ail flwyddyn i asesu unrhyw newid yn y pH.
Ffa llydan: Does dim angen N i gnydau codlysiau, ond byddai taenu 'Gafsa' yn ôl 100kg/ha a 500kg/ha o sylvinite yn ychwanegu at gydbwysedd y P a’r K yn y drefn honno.
Salad deiliog: gellid aredig pelenni gwrtaith ieir organig, yn cyfateb i 1,000 kg/ha, i'r fan lle mae’r gwreiddiau’n tyfu, gan daenu pelenni ychwanegol, yn cyfateb i 500 kg/ha, ar yr uwchbridd.
Mae Ms Lenza’n dweud bod canlyniadau'r samplu pridd wedi bod yn ddefnyddiol iawn iddi ac yn llawn gwybodaeth; mae'n gobeithio y bydd adfer cydbwysedd rhai o'r maetholion yn gwella iechyd ac egni'r cnydau.
Mae Cynlluniau Rheoli Maetholion ar gael gyda chyllid o 80% gan Wasanaeth Cynghori Cyswllt Ffermio. Cysylltwch â'ch Swyddog Datblygu lleol neu ffoniwch y Ganolfan Wasanaeth ar 08456 000 813 i gael rhagor o wybodaeth. Rydym yn croesawu galwadau yn Gymraeg.
Mae Cyswllt Ffermio, sy’n cael ei ddarparu gan Menter a Busnes a Lantra, yn cael ei gyllido drwy Cymunedau Gwledig Llywodraeth Cymru - Rhaglen Datblygu Gwledig Cymru 2014-2020, a ariennir gan Lywodraeth Cymru a’r Gronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig.