17 Tachwedd 2022
Dangoswyd bod ychwanegu golosg bio-olosg at gompost maethynnau isel yn cynyddu perfformiad llysiau 14.8% ar gyfartaledd dros ddau dymor tyfu mewn gerddi marchnad yng Nghymru.
Cafodd bio-olosg, math o siarcol a gynhyrchwyd yn ystod pyrolysis ac y gwyddys ei fod yn cynyddu atafaelu carbon, ei roi ar brawf ar bedwar safle fel astudiaeth Partneriaeth Arloesi Ewrop (EIP) Cymru.
Yn ystod diwrnod agored Cyswllt Ffermio ar un o'r safleoedd hynny, Cae Newydd ym Mrynaman Uchaf, dangosodd y canlyniadau achos cryf dros ddefnyddio bio-olosg wedi'i gymysgu â chompost gwlân dafad.
Cynhyrchwyd y bio-olosg, a wnaed o laswellt Molinia, a'r compost gan Tony Davies ar ei fferm yn Rhaeadr Gwy.
Pan ddefnyddiwyd cyfuniad o bio-olosg a chompost ar 30t/ha, dangosodd y treial gynnydd o 14.8% mewn perfformiad cnydau ar gyfartaledd ar draws pob safle a math o lysiau o'i gymharu â'r lleiniau rheoli.
Cyflawnodd bio-olosg ar ei ben ei hun, wedi'i ymgorffori ar 10t/ha, gynnydd o 8.2%.
Ar gyfer y lleiniau lle mai dim ond compost gwlân a roddwyd, ar 30t/ha, gostyngodd y cynnyrch 7%.
Roedd y treialon yn cynnwys cnydau radis, basil, courgettes, indrawn a bresych a chynhaliwyd 14 arbrofion gyda phob un o'r ceisiadau ar gyfraddau gwahanol, i gymharu â lleiniau rheoli.
Goruchwyliodd Oliver Kynaston, ymgynghorydd sydd ag arbenigedd yn y maes hwn, y treial a dadansoddodd y canlyniadau.
Dywedodd wrth dyfwyr a oedd yn mynychu'r diwrnod agored fod compost bio-olosg yn cael effaith gadarnhaol gymedrol yn y ddwy flynedd pan oedd ar gyfartaledd ar draws pob safle.
Yr effaith gadarnhaol fwyaf ar berfformiad planhigion oedd mewn priddoedd o ansawdd isel yn ystod cyfnodau o straen dŵr pan gaiff ei daenu ar gyfraddau o rhwng 20-40t/ha.
Roedd y canfyddiad hwn, meddai Mr Kynaston, yn cydberthyn yn dda ag astudiaethau presennol sy'n dangos gwelliannau mewn capasiti dal dŵr.
“Dangoswyd bod ychwanegu bio-olosg at y pridd yn ystod y treialon hyn yn dda ar gyfer perfformiad cnydau,” meddai.
“A phan fo'r amodau tyfu yn eithaf gwael, er enghraifft yng ngwres yr haf pan nad oes digon o leithder, mae'r cnydau a dyfir gyda bio-olosg a chompost yn perfformio ddwywaith hefyd oherwydd ei fod yn gwella gallu dal dŵr y pridd.
“Mae ganddo fanteision gwirioneddol ar gyfer priddoedd asidig ac mae hefyd yn gweithio'n dda iawn mewn priddoedd tywodlyd nad oes ganddynt nodweddion dal dŵr gwych.”
Roedd y canfyddiad hwn, meddai Mr Kynaston, yn cydberthyn yn dda ag astudiaethau presennol sy'n dangos gwelliannau mewn capasiti dal dŵr.
Gwelwyd bod perfformiad compost bio-olosg a bio-olosg yn fwy yn yr ail flwyddyn na'r gyntaf, sy'n dangos bod bio-olosg yn aros yn sefydlog yn y pridd ac yn debygol o ddarparu strwythur sefydlog ar gyfer cymunedau ffyngaidd a bacterol buddiol.
Mae Mr Kynaston yn credu y byddai ymchwil bellach ar y manteision i allyriadau ocsid nitraidd a pherfformiad cnydau wrth ddefnyddio bio-olosg i sefydlogi gwastraff anifeiliaid anweddol, fel slyri buwch a thail dofednod, yn fuddiol.
Mae'r ffermwr prawf Williams Roberts, a gynhaliodd y diwrnod agored, yn defnyddio compost gwastraff gwyrdd a thail ceffylau yn bennaf ar ei ardd farchnad bum erw.
Ond gallai weld manteision o ddefnyddio bio-olosg wrth symud ymlaen, pe bai modd ei gynhyrchu ar raddfa fasnachol i wneud iddo gostio'n debyg i ffynonellau maetholion eraill, meddai.
“Hyd yn oed heb unrhyw gloddio garddio mae angen mewnbynnau arnoch oherwydd trwy dyfu rydych chi'n tynnu maetholion allan o'r pridd,” meddai.
“Mae'r treial hwn wedi dangos i mi y gallai bio-olosg fod yn fewnbwn i'w ystyried wrth symud ymlaen pan fydd ar gael yn haws ac yn fforddiadwy.”
Roedd Mr Roberts yn ei ddefnyddio i dyfu bresych gwyrdd deiliog mewn priddoedd gyda lefelau uchel o ddeunydd organig a pH niwtral.
Dywedodd Mr Kynaston y gallai'r pridd o ansawdd uchel esbonio effaith gymharol fach y taeniadau bio-olosg ar gynnyrch cnydau - roedd defnyddio bio-olosg yn unig wedi arwain at gynnydd bach yn y cynnyrch a chompost bio-olosg mewn cynnydd cymedrol.
Ar y cyfan, roedd cynnyrch bresych yn well yn yr ail flwyddyn.
Y canlyniadau gorau a gafwyd yn ystod y treial oedd radis glôb a dyfwyd mewn potiau mewn pridd mynydd o ansawdd gwael a ddiwygiwyd gyda bio-olosg a chompost.
Dangosodd y canlyniadau yn y ddwy flynedd fod ychwanegu naill ai bio-olosg neu gompost wedi gwella cynnyrch yn sylweddol o'i gymharu â'r rheolaeth. Yn yr ail flwyddyn, cynhyrchodd y taeniad uchaf o bio-olosg, ar 40t/ha, wahaniaeth cynnyrch o 91%.
Y pridd o ansawdd gwael oedd yr esboniad amlycaf, meddai Mr Kynaston - datgelodd dadansoddiad pridd grynodiad ffosffad (P) isel iawn yn y pridd a gwyddys bod bio-olosg yn ffynhonnell P, yn dibynnu ar y swbstrad mewnbwn.
Gwyddys bod gan fio-olosg hefyd effaith calchu sy'n fuddiol i gnydau sy'n tyfu mewn pridd asidig iawn, ychwanegodd.